دلایل انقراض گونه های جانوری
تاکنون بیش از یک میلیون و ۷۵۰ هزار گونه زیستی در دنیا شناسایی شده است.
در یک سمینار که در لرستان در این رابطه برگزار شد مدیر کل محیط زیست استان لرستان اشاره به وجود ۲۷۰ هزار گونه گیاهی در دنیا، بیان داشت: این در حالیست بیش از یک میلیون گونه جانوری در دنیا وجود دارد.
تهیه و تنظیم : خانم اژدری
مدیر کل محیط زیست استان لرستان با اشاره به روند انقراض برخی گونه‌های جانوری در جهان، یادآور شد: از سال ۱۶۰۰ میلادی به بعد انسان به عنوان عامل تهدید گونه های جانوری مطرح شد.
بازگیر با بیان اینکه در طول ۴۰۰ سال گذشته بیش از ۳۳۷ گونه مهردار در دنیا منقرض شده است، بیان داشت: به طور متوسط در هر قرن جهان شاهد انقراض ۱۸۰ گونه جانوری بوده است.
وی به برخی دلایل انقراض این گونه ها اشاره کرد و بیان داشت: یکی از مهم ترین دلایل انقراض گونه های جانوری در دنیا به دلیل از بین رفتن زیستگاه های این گونه ها بوده که توسط دخالت انسانها صورت گرفته است.
مدیر کل محیط زیست استان لرستان به وضعیت گونه های زیستی در ایران اشاره کرد و بیان داشت: تاکنون بیش از هزار و ۱۳۱ گونه جانوری در کشورمان شناسایی شده است.
بازگیر با اشاره به انقراض برخی گونه های جانوری در ایران، خاطرنشان کرد: با استمرار روند کنونی به حیات دیگر گونه های جانوری از جمله گوزن زرد، خرس سیاه، پلنگ ایرانی و … نیز امیدی نیست.
وی با اشاره به تعرض روز افزون انسانها به حیات جانوری و زیستگاههای این گونه‌ها، بیان داشت: در حال حاضر ۸۰ گونه ایرانی در فهرست سرخ سازمان حفاظت جهانی محیط زیست قرار دارند.
.بازگیر تصریح کرد: تا زمانی که وضعیت زیستگاههای حیات وحش در کشورمان اینگونه است نمی توان به آینده گونه های جانوری ایرانی امیدوار بود.
وی با اشاره به باورهای عامه در زمینه شکار، گفت: تا زمانی که باورها و فرهنگ مردم در این زمینه تغییر پیدا نکند نمی توان امیدوار بود که در این زمینه موثر عمل کرده ایم.
علاوه بر گریزگاه های قانونی، اصولاً محافظت از گونه های جانوری در طبیعت، به دلیل شکار حیوانات برای مصارف تزیینی و یا دارویی در سراسر دنیا، متداول است.از سوی دیگر، به دلیل توسعه طلبی های انسانی، گسترش ساخت و سازهای عمرانی، وقوع جنگ ها و زد و خوردها و یا شکار گونه های مختلف، ما به سرعت به انقراض کامل بسیاری از گونه های ارزشمند و زیبای جانوری نزدیک می شویم.بی تردید همه گونه ها به دلایل مختلف حق زندگی دارند، هر چند در اکثر موارد، ما پیش از آنکه از ارزش و کارکرد آنها مطلع شویم، آنها را برای همیشه از دست داده ایم. فاجعه روی داده در مورد گونه های نادر گیاهی (به دلیل استفاده دارویی)، در حوزه گونه های جانوری هم در حال تکرار است. مثلاً در سال ۱۹۹۱ میلادی، یک گونه کاملاً جدید پرنده در مغازه ای در تانزانیا شناخته شد. البته از کل چهار پرنده به دست آمده، تاکنون دو پرنده مرده است. شمپانزه های آفریقای غربی هم در آستانه نابودی قرار گرفته اند، چرا که براساس یک باور نادرست، ویروس مشابهی با ویروس انسانی ایدز در میان این شمپانزه ها وجود دارد و ممکن است در بدن آنها پادزهر مناسبی وجود داشته باشد.
آقای ای.او.ویلسون زیست شناس برجسته آمریکایی، با اشاره به روند فزاینده نابودی گونه های مختلف جانوری و گیاهی، این فاجعه را به عنوان ششمین مرحله نابودی گونه ها و مشابه از بین رفتن دایناسورها در گذشته می داند. از زمان کشف آمریکای شمالی توسط اروپایی ها تاکنون، صد و ده گونه گیاه و جانوری نادر مختلف، برای همیشه از بین رفته اند و چهار صد و شانزده گونه دیگر هم در آستانه نابودی قرار گرفته و یا تاکنون نابود شده اند. تقریباً هفت هزار گونه مختلف در ایالات متحده در معرض خطر انقراض قرار دارد. از سوی دیگر، همه ساله در دنیا پنجاه هزار گونه برای همیشه از بین می روند. ظرف پنجاه سال اخیر، یک چهارم کل گونه های موجودات دنیای ما نابود شده اند. لری مستر جانور شناس ارشد مؤسسه حفاظت از جانوران آمریکا (TNC) می گوید: ما باید تلاش خود را بر روی حفظ گونه هایی متمرکز کنیم که امکان حفاظت از آنها وجود داشته باشد. این مؤسسه که ۹ میلیون اکر از زمین های حفاظت شده آمریکا و کانادا را در اختیار دارد، تاکنون تنها توانسته از نابودی چند گونه معدود جلوگیری کند.
فرسایش خاک
فرسایش خاک ازجمله نگرانی های عمده زیست محیطی قرن حاضراست. برپایه برآوردهای انجام شده براثرفرسایش خاک سالیانه چندین میلیون هکتارازاراضی کشاورزی جهان به کام نابودی کشیده می شود. برپایه همین برآوردپیش بینی می شودکه تاسال ۲۰۱۰ میلادی یک سوم تا یک پنجم اراضی کشاورزی براثرفرسایش خاک عقیم وغیراستفاده شوند.
فعل وانفعالات فرسایش خاک وجایگزینی تپه های شنی به جای بسترهای حاصلخیزخاک تاسف انگیزاست واین فرآیند باعث مهاجرت هزاران نفرازروستائیان به سمت شهرها می گردد.
یکی ازاساسی ترین مسائلی که باعث فرسایش خاک درایران وجهان شده است مسئله سیلاب هاست.
جنگل هاطی قرنن های طولانی موجب پایداری خاک وذخیره سازی آب ورونق فعالیت های گوناگون کشاورزی بوده اند،ولی به مروروبا ازمیان رفتن تدریجی جنگل ها وپوشش های گیاهی دراین بهشت سرسبزخداوندی ،جاری شدن سیلاب متداول شده است .
هنگامیکه پوشش جنگلی براثرقطع بی رویه حالت مناسب وتراکمی خودرا ازدست می دهد .خاک آن منطقه به علت کمبود شاخ وبرگ وفاصله ایجاد شده بین آنها دربرابربارانهای شدید ورگبارهای تند بی دفاع مانده ومقاومت خودرا ازدست می دهد وبا کمترین بارش تند،مرگبارترین سیلابها را بوجود می آورد.
با ازبین رفتن پوشش گیاهی ،باران هایی که برسطح خاک می بارد علاوه برشستن خاک وتبدیل شدن به روان آب توانایی نفوذ به داخل زمین را ازدست می دهد .
پیامد بوجود آمدن روان آب وعدم نفوذ آب درخاک،پائین رفتن سفره های آب زیرزمینی است که اصلی ترین منبع آبیاری گیاهان درمناطق خشک است. به مرروزمان آنقدرآب وخاک وجود نخواهدداشت که یک کشاورزبتواند مایحتاج روزانه خودرا به دست آورد. ازاین روپدیده مهاجرت به شهرها شدت بیشتری خواهد گرفت که پیامدهای خاص خودرا به دنبال خواهدداشت.
متاسفانه درکشورما پدیده تخریب جنگل ها روند سریعی را درپیش گرفته است.عریانی بیش ازحد دامنه شمالی کوههای البرزکه درروزگاری نه چندان دورپوشیده ازجنگل وبیشه بوده است اکنون به خاطربی توجهی ما انسان ها درمعرض نابودی کامل قرارگرفته وفرسایش خاک،تراکم حرارتی ناشی ازتغییرات جوی ،کاهش رطوبت وازهمه مهمترتقلیل ونابودی پوشش گیاهی (به علت قطع بی رویه وعدم کاشت همزمان درخت ) ازپیامدهای نامطلوب این بی رحمی انسان نسبت به طبیعت اطراف خود است .
شرایط اقلیمی ووضع کنونی زمین شناسی به گونه ای است که آن را به صورت یک کشورمستعد به فرسایش خاک درآورده است . ولی حقیقت آن است که میزان فرسایش خاک درایران بیش ازمقدارمورد نظرمی باشد.آمارنشان می دهد که تلفات خاک دراثرفرسایش درمملکت ما چندین برابربیش ازمیانگین آن درکشورهای آفریقایی واروپایی است.
فرسایش خاک درایران یک مسیرصعودی داشته وبراساس اطلاعات منتشرشده متوسط سالانه تلفات خاک ناشی ازفرسایش درایران رشد قابل توجهی داشته است.به عقیده عموم کارشناسان مهمترین علت فرسایش خاک عوامل انسانی است.افزایش رشد جمعیت دراین دوران با نرخ سرسام آورآن نیازهای اقتصادی زیادی به دنبال داشته است ودرنتیجه جمعیت نیازبه مکانی برای زندگی دارند وافراد سودجوازاین مورد استفاده کرده وبه تخریبت جنگلها می پردازند.متاسفانه ناتوانی مراکزترویجی دراشاعه فرهنگ استفاده صحیح ازجنگل ها ومراتع براساس اصول علمی وفقدان مدارس آموزش منابع طبیعی کافی برای روستائیان وعشایرازعلل دیگرروند فوق بوده است.
برمبنای دلایل فوق انسان ازطریق افزایش تعداد دام درسطح مراتع وتخریب غیرقانونی جنگل ها ،عدم کاربری صحیح اراضی کشاورزی ،استفاده نادرست ازمنابع آبی وگاهی ازطریق احداث خطوط جاده ای وبهره برداری غلط ازمعادن و… ،فرسایش خاک را ازحالت طبیعی ومعمول خود خارج ساخته وبرآن دامن زده است. علاوه براین می توان به عدم تخصیص بودجه مناسب جهت مبارزه با پیشرفت بیابان ها وهمچنین عدم توجه به حفظ زمین های زیرکشت اشاره کرد.
با نیم نگاهی به تاریخچه کشاورزی کشورهای توسعه یافته،می توان دریافت که این کشورها دارای برنامه ریزی صحیح دربخش کشاورزی بوده وکمبود بودجه بخش صنعت خویش را ازدرآمد های بخش کشاورزی تامین می کنند. کشورهایی مانند آمریکا،فرانسه ،ژاپن ازاین راه علاوه برخودکفایی دربخش کشاورزی دارای صنعتی توسعه یافته نیزهستند.
گفتنی است کشورهند درسال ۱۹۷۵ دارای فرسایش خاکی درحدود۵میلیاردتن خاک درسال بوده است وبا حمایت ماهاتما گاندی درسال ۱۹۸۵ موفق به تأسیس دفترملی عمران اراضی هند شدکه هدفش به زیرکشت بردن سالانه ۵میلیون هکتارازاراضی بایراین کشوروتبدیل آن به اراضی کشاورزی بود.
این روند شامل گسترش زمین های کشاورزی وگسترش مناطق جنگلی بودکه تاحدبسیارزیادی مانع ازافزایش میزان فرسایش خاک درآن کشور می شود.
هشدار کارشناسان نسبت به کاهش شدید مهاجرت پرندگان
محیط زیست > پرندگان – گروه محیط‌زیست – اسدالله‌افلاکی:
زیستگاههای ایران هر سال پذیرای حدود ۵ میلیون پرنده‌ای است که از سرزمین‌های شمالی برای زمستان گذرانی به کشورما روی می‌آورند.
حرکت این پرندگان از مبدا بسته به آغاز سرما و شدت آن درمناطق شمالی دارد. کارشناسان می‌گویند امسال سرمای زودرس در نقاط مبدا از جمله سیبری، قزاقستان وترکمنستان، سبب شده پرندگان کوچنده کمی زودتر دست به مهاجرت هر ساله بزنند.
اکنون یک ماه از ورود خوتکای ابرو سفید به تالاب‌های میانکاله و انزلی می‌گذرد. همچنان‌که این روزها تالاب‌های امیر کلایه، سلکه و دیگر محل‌های زمستان گذر، میزبان انواع پرندگان کوچنده نظیر کاکایی لب آبچر هستند، فلامینگوها، اردک‌های کله سبز، قوها، حواصیل‌ها، ماهی خورها و دیگر پرندگان هم از راه می‌رسند.
شکار غیرمجاز، دلسوزی‌های غیرمسئولانه، تخریب زیستگاه‌ها و خشک شدن تالاب‌ها عواملی است که هرسال حیات این پرندگان را تهدید می‌کند به همین دلیل هر سال ازشمار این پرندگان کاسته می‌شود.
دکتر اسماعیل کهرم، استاد محیط‌زیست و پرنده شناس، در این باره به همشهری گفت: آنچه امروز امنیت پرندگان کوچنده را تهدید می‌کند شکار بیش از حد مجاز پرندگان است به‌طوری که سال گذشته با وجود آنکه سازمان محیط‌زیست، صید پرندگان را ممنوع اعلام کرده بود اما شاهدان عینی و محلی‌ها گزارش دادند که شکارچیان غیرمجاز بی‌توجه به قوانین به جان پرندگان افتاده‌اند به‌طوری که در حوالی آشوراده- یکی ازمکان‌های زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر – صدای گلوله شکارچیان در ساعات اولیه صبح، لحظه‌ای قطع نمی‌شده است.
البته صید بی‌رویه، سال‌هاست که گریبان پرندگان مهاجر را گرفته به همین دلیل است که سال گذشته تعداد فلامینگوها، قوها و مرغابی‌های مهاجر در زیستگاههای شمالی ۵ هزار بال سرشماری شد در حالی که این تعداد، سه دهه پیش بالغ بر ۷۰ هزار بال گزارش شده است.
دلسوزی، بلای جان پرندگان کوچنده
وی دلسوزی‌های غیرمسئولانه را از دیگر عوامل تهدید‌کننده پرندگان کوچنده عنوان کرد و افزود: سال گذشته بالغ بر ۴ هزار قوی مهاجر در اطراف فریدونکنار فرود آمدند. در این میان جمعی از مردم علاقه‌مند به محیط‌زیست از روی دلسوزی با جمع کردن پول از طرفداران حیوانات، برای این پرندگان دانه تهیه کردند.
این کار گرچه قابل ستایش است اما از نظر علمی درست نیست و تبعات ناگواری دارد. از جمله سبب می‌شود این پرندگان در محل باقی بمانند زیرا یکی از دلایل مهاجرت کمبود غذاست. درحالی که اگر قوها به حال خود رها می‌شدند به زیستگاههای نواحی مرکزی و جنوبی کشور روی می‌آوردند و این سبب می‌شد تا فشاری روی یک زیستگاه نباشد.
نکته دیگر اینکه ماندن قوها دریک نقطه سبب تجمع حیوانات شکارچی در منطقه می‌شود. از سوی دیگر، این پرندگان در مواردی با سیم‌های فشار قوی برخورد کردند و در نتیجه شماری از آنها تلف شدند. این نشان می‌دهد که نباید سرخود دست به اقداماتی از این قبیل زد بلکه باید این امور را به طبیعت سپرد.
کهرم، از خشک شدن تالاب‌های کشور به‌عنوان یکی دیگر از عوامل تهدید‌کننده محل‌های امن پرندگان مهاجر یاد کرد و گفت: ایران یکی از کریدورهای اصلی پرندگان مهاجر است اما خشک شدن تالاب‌ها یکی پس از دیگری این کریدور را ناامن کرده است.
برای نمونه، گاوخونی به کلی خشک شده، همچنان‌که پریشان، هامون، بختگان و تالاب‌های دیگری که هر سال میزبان هزاران پرنده بود اکنون قابلیت خود را برای میزبانی از دست داده است.
ضرورت پایش زیستگاه‌ها
مهندس پرویز بختیاری، مدرس پرنده نگری نیز در این باره به همشهری گفت: مهمترین مسئله‌ای که متأسفانه تاکنون نادیده گرفته شده، مدیریت پرندگان کوچنده در فصل مهاجرت است.
در حالی که ضروری است در زمان مهاجرت، هر روز تالاب‌ها و دیگر محل‌های زمستان گذرانی پایش شود تا درصورت مشاهده هر نوع بیماری به‌خصوص آنفلوانزای مرغی، مدیریت ویژه اعمال شود.
وی در ادامه گفت: چند سالی است که تعداد برخی گونه‌های مهاجر به کشور کم شده که با پایش زیستگاه‌ها می‌توان این‌گونه‌ها را شناسایی و عوامل کاهش جمعیت آنها را بررسی کرد. برای نمونه، گونه عروس‌غاز بسیارکم و نادر شده و علت این کاهش هم مشخص نیست.
بختیاری تصریح کرد: پرنده‌های کنار آبزی و آبزی به لحاظ بین‌المللی و ملی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند در حالی که در کشور ما چندان به این پرنده‌ها اهمیت نمی‌دهیم، تا آنجا که اصلا برای ما مهم نیست که چرا «گیلانشاه خالدار» اینگونه نادر، سال‌هاست در میان پرندگان مهاجر دیده نشده؛ شاید هم منقرض شده است؛
پرنده‌ای که از مناطق شمالی به ایران می‌آمد و با عبور از کشور ما به آفریقا مهاجرت می‌کرد. خروس کولی دشتی هم از گونه‌هایی است که وضعیت بحرانی دارد. پایش می‌تواند به بسیاری از پرسش‌ها پاسخ دهد و زمینه را برای حفاظت از این پرندگان نادر فراهم سازد.
این مدرس طبیعت گردی هم در بخشی از سخنان خود از دلسوزی‌های غیرمسئولانه انتقاد کرد وگفت: ما خیلی وقت‌ها قصد خدمت به حیوانات وحیات وحش داریم اما براثر ناآگاهی در واقع باعث نابودی آنها می‌شویم.
براساس مطالعات علمی هر چیزی در طبیعت باید سیر طبیعی خود را طی کند زیرا دخل و تصرف باعث برهم زدن نظم می‌شود. اگر پرنده‌ای براثر کم غذایی می‌میرد این قانون طبیعت است.
ما نباید با اقداماتی نظیر دانه دادن به پرندگان آن را جبران کنیم. بهترین حمایت فقط وفقط حفاظت از زیستگاه‌ها به دور از دخل و تصرف است. مطمئن باشید طبیعت کار خودش را بهتر از ما انجام می‌دهد.
تهیه و تنظیم : اژدری
