جهت عمومی کوه های این استان شمال خاوری – جنوب باختری است و هر چه از طرف شمال به جنوب پیش می رویم از ارتفاع کوهستان به طور عمومی کاسته می شود.
عمده ترین ارتفاعات این استان در مناطق خاوری قرار گرفته است. برای درک بهتر ناهمواری های این استان، کوه های این منطقه به ۷ رشته تقسیم بندی می گردد:
۱- کوه هایی که از آباده شروع شده و از جنوب بوانات گذشته و به کوه سفید متصل می گردد و تا کوه گور سفید با ارتفاع ۲۸۰۶ متر می رسد.
۲- رشته کوه هایی که از چهار دانگه شروع شده از شمال ارسنجان و نیریز گذشته و تا دره رود شور امتداد دارد. قلل مهم این سلسله کوه، دال نشین ۳۵۰۰ متر، کوه سر سفید ۳۱۶۴ متر، کوه داراب ۳۵۳۰ متر و کوه فرک ۲۸۲۵ متر است.
۳- رشته کوه های شمالی شیراز که از شمال دریاچه مهارلو و شهرستان فسا گذشته به کوهستان داراب منتهی می گردد، قلل مهم آن کوه بمو به ارتفاع ۲۶۶۱ متر، کوه احمدی به ارتفاع ۲۸۷۱ متر و کوه خرمان ۲۳۰۰ متر است.
۴- رشته کوه هایی که از شمال کازرون، جویم، لار و فیروز آباد و جنوب جهرم گذشته به جبل هرمز در شمال بندر خمیر منتهی می شود، از قلل مرتفع این سلسله عبارت است از: کوه عبدی به ارتفاع ۳۱۱۱ متر در باختر کتل پیر زن، کوه سفید به ارتفاع ۳۰۱۸ متر و کوه هرمز با ارتفاع ۲۸۳۶ متر.
۵- رشته کوه هایی که از بلوک ماهور و خشت شروع شده از جنوب فراشبند گذشته در خاور رود مند به کوهستان محال اربعه از جنوب قیر و کارزین و خنج گذشته به کوهستان جنوبی لار منتهی می گردد.
۶- رشته کوه هایی که از خاور برازجان شروع شده از شمال خورموج، بم و مرودشت گذشته به بستک منتهی می شود.
۷- رشته کوه های تنگستان که از خاور بوشهر شروع شده و به موازات خلیج فارس امتداد پیدا کرده و به کوهستان شمال بندر لنگه منتهی می شود.
کوه های سفید، گر، خرمن کوه، تودج و قله بل برخی از مهم ترین قلل استان فارس هستند.
دشت ها و دره ها
استان فارس از دشت ها و دره های زیادی برخوردار است که به علت داشتن طبیعت زیبا در پیرامون خود، گردشگاه های طبیعی و جذابی را تشکیل داده اند این
دره ها و تنگ ها عبارتند از: تنگ خانی، تنگ هرایز، تنگ بوان، تنگ الله اکبر، تنگ بستانک ( بهشت گمشده ) ، تنگ ایج، تنگه لای تاریک، تنگ استهبان، تنگ پلنگان، تنگ لای زنگان، تنگ زی طشت، تنگ جزین یا گزین، تنگ خرقه و تنگ براق.
» تنگ خانی شیراز
این تنگ در ۲۹ کیلومتری شهرستان شیراز در نزدیکی روستای دارنگون و در مجاورت رودخانه قره آغاج واقع شده و دارای چشم اندازی مناسب برای جذب گردشگران علاقمند به ورزش های کوهستانی است. در حال حاضر، در فصل های بهار و تابستان تنگ خانی به عنوان تفریح گاه استفاده می شود. هم اکنون روستای دارنگون از مزایای برق و آب آشامیدنی بهداشتی برخوردار است. زیر حوزه آبخیز وسیع و منطقه جنگلی پرباران بالادست این تنگ، موجب فراوانی آب شیرین و گوارای تنگ بوان شده است. به طوری که در طول سال به ویژه در فصل بهار از روی اغلب دیواره های صخره ای تنگ آبشارهای زیبا سرازیر می شوند. این منطقه پرآب، از زمان های قدیم محل ییلاقی طوایفی از عشایر ممسنی بوده است که به باغ داری و دام داری می پرداخته اند.
درختان گردوی تنومند منطقه، عمری طولانی دارند. بعضی از این درختان تا شعاع ۱۰-۱۵ متری از ورود نور آفتاب به زیر درختان جلوگیری می کنند. اختلاف درجه حرارت این تنگه با نورآباد در روزهای گرم تابستان، گاه به بیش از ده درجه سانتی گراد می رسد. منطقه نورآباد ممسنی از مناطق گرمسیر محسوب می شود و میانگین درجه حرارت آن در تابستان در حدود ۳۰ درجه سانتی گراد بالای صفر است. با این وجود تنگ بوان با دمای حدود ۲۰ درجه سانتی گراد از توانمندی جاذبه گردشگاهی قابل توجه در جذب گردشگران برخوردار است. از دیگر مزایای این تنگ، راه ارتباطی آسفالته آن است.
» تنگ هرایرز شیراز
این تنگ با دره ای ژرف و پرآب، در مجاورت جاده شیراز – اهواز و در نزدیکی روستای هرایرز قرار گرفته و دارای جنگل های بلوط، بنه و بادام است.
» تنگ الله اکبر شیراز
این تنگ را باید دروازه جلگه شیراز نامید و چون مشرف بر شهر شیراز است و دورنمای فرحبخش جلگه و منظره دل انگیز این شهر را بهتر از هر جای دیگری می نمایاند از همان قدیم الایام مورد توجه مسافران داخلی و خارجی بوده و حتی در ادبیات و اشعار شعرای این شهر نیز مقامی در خور یافته است. هر مسافر تازه وارد هنگام ورود به شیراز از بالای تنگ، منظره بدیع و دل انگیز شیراز را مشاهده کرده و با اعجاب و تحسین عبارت الله اکبر را بر زبان می آورد و از این رو نام این تنگ به تنگ الله اکبر معروف شده است.
» تنگ بوان شیراز
تنگ بوان در هشت کیلومتری خاور جاده شیراز – اهواز و در مسیر جاده آسفالت نور آباد – دشمن زیاری واقع شده و در خان زینان به جاده آسفالته شیراز – کازرون متصل می شود. این گردشگاه به علت نزدیکی به جاده اصلی، در محور چهار استان فارس، بوشهر، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد قرار گرفته و امکان دسترسی ساکنان شهرهای پر جمعیت این استان ها را در فاصله زمانی مناسب فراهم می آورد. زیر حوزه آبخیز وسیع و منطقه جنگلی پر باران بالادست این تنگ، موجب فراوانی آب شیرین و گوارای تنگ بوان شده است، به طوری که در طول سال (به ویژه در فصل بهار) از روی اغلب دیواره های صخره ای تنگ، آبشارهای زیبا سرازیر می شوند. این منطقه پر آب، از زمان های قدیم محل ییلاقی طوایفی از عشایر ممسنی بوده که به باغ داری و دام داری می پرداخته اند. درختان گردوی تنومند باغ های این منطقه، عمری طولانی دارند. بعضی از این درختان تا شعاع ۱۰-۱۵ متری از ورود نور آفتاب به زیر درختان جلوگیری می کنند. اختلاف درجه حرارت این تنگه با نورآباد در روزهای گرم تابستان، گاه به بیش از ده درجه سانتی گراد می رسد. منطقه نور آباد ممسنی از مناطق گرمسیر محسوب می شود و میانگین درجه حرارت آن در تابستان در حدود ۳۰ درجه سانتی گراد بالای صفر است. با این وجود تنگ بوان با دمای حدود ۲۰ درجه سانتی گراد از توانمندی گردشگاهی قابل توجه در جذب گردشگران برخوردار است. از دیگر مزایای این تنگ، راه ارتباطی آسفالته آن است.
» تنگه لای تاریک استهبان
در جنوب باختری شهرستان استهبان دره ای به نام لای تاریک وجود دارد که با برخورداری از پوشش جنگلی و چشمه سارهای متعدد جزو مناطق گردشگاهی استان محسوب می شود. این مکان در طول سال، پذیرای علاقمندان به ورزش های کوهستانی و دوستداران جلوه های طبیعی است.
» تنگ استهبان
دره خرم تنگ استهبان در شهرستان استهبان واقع شده و همراه با پوشش جنگلی و چشم اندازهای بسیار زیبا قابلیت گردشگاهی مناسبی را ایجاد کرده است. این مکان در ایام تعطیلات پذیرای مهمانان بسیاری از شهرستان های شیراز، داراب و فیروزآباد است.
» تنگ ایج استهبان
در دو کیلومتری روستای ایج، در پایین دست آثار باستانی، تنگ مصفای ایج (قلعه ایج) قرار دارد که مسجد سنگی جالبی نیز دارد. ترکیب جاذبه های طبیعی از قبیل چشمه، هوای لطیف کوهستانی و درخت زار در گردشگاه ممتاز ایج آن را به چشم اندازی خیره کننده تبدیل کرده است.
» کوه ختابان بوانات
این کوه در ۶ کیلومتری جنوب و جنوب باختری بوانات قرار گرفته و ۳۳۶۲ متر ارتفاع دارد. این کوه در دو قسمت ختابان خاوری و ختابان باختری قرار دارد و رودخانه های سرمیدان و بوانات از این کوه سرچشمه می گیرند.
» کوه قلات بوانات
این کوه در در ۱۵ کیلومتری شمال باختری سوریان قرار دارد و ارتفاع آن ۲۵۵۰ متر می باشد. این کوه به صورت رشته باریک و طویلی از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده و دره بوانات را از حوضه آبریز کویر ابرکوه جدا می سازد.
» کوه قند یله بوانات
این کوه در ۲ کیلومتری خاور سوریان قرار گرفته و دره ها و گردنه های معروفی در این کوه وجود دارد. کوه قندیله ۲۳۵۰ متر ارتفاع دارد و از طرف باختر به رشته کوه قلات متصل است.
» دره درون (دهنه میدان) بوانات
این دره در ۵ کیلومتری جنوب دهنه یزدی در ۲ کیلومتری شمال گردنه میدان واقع است.
» غار کان گوهر بوانات
در ۵ کیلومتری جنوب سوریان غار بزرگ و زیبای کان گوهر قرار گرفته این غار یکی از بزرگ ترین و جالب ترین غارهای ایران به شمار می رود.
» گردشگاه چله گاه سپیدان
این گردشگاه در ۱۰ کیلومتری شهرستان سپیدان واقع شده و هم اکنون شهرداری سپیدان به طور موقت طرح کمپینگ آن را به اجرا درآورده است. این گردشگاه در فصل‌های بهار و تابستان پذیرای انبوهی از مردم است. روستای چله گاه که از توابع شهرستان سپیدان است، بر سر راه مارگون واقع شده و تا سپیدان ۲۵ کیلومتر فاصله دارد. این منطقه در فصل زمستان مکان مناسبی برای علاقه مندان به ورزش‌های کوهستانی است.
» گردشگاه و پیست اسکی سپیدان
تنها پیست اسکی جنوب ایران در فاصله ۵ کیلومتری شهر اردکان در حاشیه جاده آسفالته اردکان – کمهر واقع است. ریزش زیاد برف در زمستان که گاه ارتفاع آن به ۳ متر می رسد موجب ساخته شدن دو پیست اسکی به نام های شکرک و سه چاه است که امکاناتی از قبیل بالابر و وسایل لازم و دیگر امکانات مراجعین در این منطقه فراهم شده است. این پیست که در شهرستان سپیدان واقع شده یکی از ارزشمندترین نقاط مناسب ورزش های کوهستانی است.
» گردشگاه تنگ تیز آب
تنگ تیزآب در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال باختر سپیدان واقع شده و گذرگاه یکی از شعبه‌های رودخانه بشار است که از کوه‌های سپیدان و یاسوج سرچشمه می گیرد. این رودخانه دایمی آبی شیرین دارد و مورد استفاده شرب و کشاورزی است. گونه‌های مختلف ماهیان بومی نیز در آن دیده می شوند. تنگ تیزآب از پوشش جنگلی مناسب برخوردار است و درختان آن را بیشتر بنه، بادام، بلوط و بید تشکیل می دهند. تنوع گونه‌های درختی و عبور یک رودخانه دایمی از جمله ویژگی های این منطقه‌اند. تنگ تیزآب تابستان‌های خنک و خوش آب و هوا و زمستان‌های سرد دارد. این منطقه با آن که امکانات گردشگاهی مناسب ندارد، در فصل تابستان مورد استفاده بسیاری از بازدیدکنندگان که از راه‌های دور و نزدیک به این منطقه مسافرت می کنند قرار می گیرد. طبیعت کوهپایه‌ای توأم با پوشش جنگلی و رودخانه دایمی، منظره‌ای زیبا را در دل تنگ تیزاب به وجود آورده و جاذبه‌های این گردشگاه را فزونی بخشیده است. مدخل تنگ تیزآب در مجاورت جاده آسفالته سپیدان- یاسوج قرار دارد. فاصله شیراز تا این محل در حدود ۹۰ کیلومتر است. راه کوهستانی ممسنی ـ سپیدان از کنار این تنگه عبور می کند. هم اکنون در فصل‌های مساعد به ویژه در بهار، در مدخل ورودی این تنگ چادرهایی برای اقامت بازدید کنندگان نصب شده است که مورد استفاده قرار می گیرد.
» تنگ غوره دان سپیدان
در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر بیضاء چشمه ای پر آب و درختان زیاد تفرجگاهی سرسبز به نام تنگ غوره دان را تشکیل داده است. در این منطقه امکانات اولیه برای گردشگران فراهم آمده است.
» تنگ بغدیان سپیدان
در فاصله ۳۰ کیلومتری شهر اردکان بعد از روستای ریگون تفرجگاهی سرسبز با چشمه ای زلال است. دسترسی به این تنگ با خودرو ممکن نیست و ۵ کیلومتر از جاده منتهی به آن را پیاده باید طی کرد.
» تنگ خرقه فیروزآباد
تنگ خرقه دره ای سرسبز و خرم در شهرستان فیروزآباد است که پوشش جنگلی زیبا، چشمه سارهای فراوان و باغ های پربار دارد. این تنگ یکی از گردشگاه های دیدنی استان فارس است که وجود بقعه امام زاده خرقه جنبه زیارتگاهی به آن بخشیده است هم چنین وجود قلعه باستانی خرقه در این محل به نوبه خود در جذب ایرانگردان علاقه مند به آثار تاریخی بسیار موثر بوده است.
» تنگ چوگان کازرون
خرابه های شهر شاپور در مکانی به نام «تنگ چوگان» در چند کیلومتری شهر کازرون قرار گرفته است. از تنگ چوگان رودخانه ای می گذرد و روی دیواره کوه در دو طرف رودخانه نقش هایی حجاری شده که دامنه آن رو به شمال است. مجموعه نقش های تنگ چوگان دارای شش دسته نقش گوناگون هستند. سه نقش از شش نقش برجسته را صحنه پیروزی شاپور اول بر والرین، امپراتور روم تشکیل می دهند. اندازه این نقش ها متفاوت هستند و در یکی از آن ها که بزرگ ترین صحنه این پیروزی را نشان می دهد، زیر پای اسب شاپور پیکری بر زمین افتاده است که بیانگر شکست دشمن می باشد. سه نقش دیگر این تنگ عبارتند از:
نقش برجسته بهرام دوم که صحنه پیروزی بهرام دوم (۲۹۳-۲۷۷ میلادی) را بر بادیه نشینان باختر نشان می دهد.
نقش برجسته ای که مراسم اعطای سلطنت از سوی اهورامزدا به بهرام اول را نشان می دهد.
نقش برجسته ای که پیروزی شاپور اول ذوالاکتاف را بر دشمنان نشان می دهد.
» غار تنگ چوگان کازرون
غار تنگ چوگان یکی دیگر از زیبایی های شهرستان داراب است که همواره پذیرای طبیعت دوستان می باشد. در درون این غار که در تنگ چوگان قرار گرفته، مجسمه عظیم شاپور اول آن حجاری شده است. ارتفاع این مجسمه در حدود هفت متر و پهنای شانه های آن نزدیک به دو متر می باشد. به احتمال نزدیک به یقین، علاوه بر مجسمه سترگ شاپوراول، آرامگاه ابدی اوهم در این غاراست.
