جهت یابی بدون ابزار در کوهستان

جهت یابی بدون ابزار در کوهستان

گروه کوهنوردی ردپا ـ ارائه دهنده: دارا فاضل

فهرست مطالب

مقدمه

حتماً به این موضوع فکر کرده‌اید که اگر در کوهستان، بیابان، جنگل و یا … گم شوید، چه کار خواهید کرد. مسلماً به این نتیجه رسیده‌اید که باید به روشی راه خود را پیدا کنم تا خود را نجات دهم.

خوشبختانه خالق هستی راه‌های متعددی برای این موضوع در اختیار ما قرار داده است که برخی از آنها در آسمان بالای سرمان قرار دارد و برخی دیگر روی زمین زیر پایمان است. با شناخت دقیق این راه‌ها و آشنایی با این پدیده‌ها و نحوه استفاده از آنها، به راحتی می‌توانیم موقعیت خود را یافته و مسیر خود را به درستی ادامه دهیم.

بنابراین، یکی از اولین چیزهایی که هر فرد کوهنوردی لازم است بداند، جهت‌یابی در هر شرایطی است.

جهت و سمت

جهات نسبت به وضعیت فرد تغییر نمی‌کند و ثابت است؛ اما سمت‌ها به وضعیت قرار گرفتن شخص نسبت به مکان بستگی دارد و طبیعتاً متغیر است.

جهات

جهات ثابتند و در ئاقع نسبت به زمین تعیین می‌شوند.

جهات اصلی (Cardinal Points)

جهات اصلی عبارتند از: شمال (North) ، شرق (East) ، جنوب (South) و غرب (West) .

جهات فرعی (Subcardinal Points)

جهات فرعی عبارتند از: شمال شرقی (NorthEast) ، جنوب شرقی (SouthEast) ، جنوب غربی (SouthWest) و شمال غربی (NorthWest).

جهات کمکی

در برخی مواقع برای دقت بیشتر، جهت‌ها را ۲۲.۵ درجه تقسیم می‌کنند (شمال؛ شمال ـ شمال ـ شرق؛ شمال ـ شرق؛شرق ـ شمال ـ شرق؛ شرق؛ شرق ـ جنوب ـ شرق؛ جنوب ـ شرق؛ جنوب ـ جنوب ـ شرق؛ جنوب؛ و …).

و در برخی مواقع خاص و ضروری می‌توان برای دقت بیشتر، جهات را به صورت زیر نیز بیان نمود.

سمت‌ها

همان گونه که گفته شد، سمت‌ها به وضعیت قرارگرفتن وابسته‌اند. بنابراین از وضعیتی به وضعیتی دیگر؛ و یا از شخصی به شخصی دیگر تغییر می‌نمایند.

سمت‌های اصلی

سمت‌های اصلی عبارتند از: جلو، راست، عقب و چپ.

سمت‌های فرعی

سمت‌های فرعی عبارتند از: راست جلو ، راست عقب، چپ عقب و ‌چپ جلو.

سمت‌های کمکی

برای دقت بیشتر سمت‌ها را بر اساس ساعت‌ها بیان می‌کنند. در این حالت، ساعت ۱۲ جلو (روبرو)، ساعت ۳ سمت راست، ساعت ۶ سمت عقب (پشت سر) و ساعت ۹ سمت چپ می‌باشد.

جهت‌یابی

تعریف

یافتن جهت‌های جغرافیایی را جهت‌یابی گویند.

واضح است که پیدا کردن جهت به عنوان مبنای ثابت، اهمیت دارد و پس از تشخیص جهت است که سمت‌ها ارزش می‌یابند.

برای پیدا کردن جهات، یافتن یکی از آنها کافی است و سایرجهت‌ها نسبت به آن سنجیده می‌شود.

بدون ابزار و وسایل

نداشتن ابزار ناوبری، مانعی در یافتن مسیر نیست به شرط آنکه بدانیم چگونه مسیر خود را از روی محیط اطرافمان پیدا کنیم.

با ابزار و وسایل (نقشه، قطب نما، GPS ، …)

با استفاده از نقشه، قطب نما، GPS و … به راحتی میتوان جهات را مشخص نمود و مسیر صحیح را طی کرد. اما این وسایل همیشه یا در دسترس نیستند و یا به دلایلی قابل استفاده نمیباشند (مثلاً باطری دستگاه GPS تمام شده است).

در روز (به کمک خورشید)

حرکت خورشید از شرق به غرب است؛ و این هم می‌تواند روشی برای یافتن جهت‌های جغرافیایی باشد.

حرکت ظاهری خورشید

خورشید صبح از سمت شرق طلوع می‌کند، و شب در سمت غرب، غروب می‌کند. این مطلب فقط در اولین روز بهار و اولین روز پاییز صحیح است؛ یعنی‌ در اولین روز بهار و اولین روز پاییز خورشید دقیقاً از مشرق طلوع و در مغرب، غروب می‌کند، ولی در زمان‌های دیگر، محل طلوع و غروب خورشید نسبت به مشرق و مغرب مقداری انحراف دارد. در تابستان طلوع و غروب خورشید شمالی‌تر از شرق و غرب است، و در زمستان جنوبی‌تر از شرق و غرب می‌باشد. در اول تابستان و زمستان، محل طلوع و غروب خورشید حداقل حدود ۲۳٫۵ درجه با محل دقیق شرق و غرب فاصله دارد، که این خطا به هیچ وجه قابل چشم پوشی‌ نیست. در واقع از آنجا که موقعیت دقیق خورشید با توجه به فصل و عرض جغرافیایی متغیر است، این روش نسبتاً غیردقیق است. (تنها جایی که خورشید همیشه دقیقاً از مشرق طلوع و در مغرب غروب می‌کند، استواست.)

در نیمکره شمالی زمین، در زمان ظهر شرعی خورشید همیشه دقیقاً در جهت جنوب است و سایه اجسام رو به شمال می‌افتد.ظهر شرعی یا ظهر نجومی در موقعیت جغرافیایی شما، دقیقاً هنگامی است که خورشید به بالاترین نقطه خود در آسمان می‌رسد. در این زمان، سایه شاخص به حداقل خود در روز می‌رسد، و پس از آن دوباره افزایش می‌یابد.

سایه اجسام

برای جهت یابی باید یک شاخص (تکه چوب یا باتوم یا …) را در زمین فرو کرد و انتهای سایه آن را علامت‌گذاری نمود. پس از گذشت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه، مجدد انتهای سایه را علامت‌گذاری کرد. اگر پای چپ خود را روی علامت اول و پای راست خود را روی علامت دوم قرار دهید، شمال در روبروی شما قرار دارد.

    

همچنین می‌توان این دو نقطه را به یکدیگر وصل نمود و خط عمود بر آن را ترسیم کرد. در این صورت جهت‌های شمال و جنوب مشخص خواهد شد.

  

ساعت

ساعت مچی معمولی (آنالوگ یا عقربه‌ای) را به حالت افقی طوری در کف دست نگه می‌داریم به طوری که عقربه ساعت شمار آن به سمت خورشید باشد. در این حالت، نیمسازِ زاویه‌ای که عقربهٔ ساعت شمار با عدد ۱۲ ساعت می‌سازد، جهت جنوب را نشان می‌دهد. این زاویه، در واقع زاویهای است که اگر پیش از ظهر هستیم، عقربه ساعت شمار باید حرکت نماید تا به ساعت ۱۲ برسد؛ و اگر بعد از ظهر هستیم، عقربه ساعت شمار از ۱۲ حرکت کرده است تا به محل فعلی رسیده است.

تذکر: هر چه زمان به کار بردن این روش به ظهر شرعی نزدیک‌تر باشد، نتیجه آن دقیق‌تر خواهد بود.

    

دلیل این‌که زاویه بین عقربه ساعت شمار و ۱۲ را نصف می‌کنیم این است که: وقتی خوشید یک بار دور زمین می‌چرخد، ساعت ما دو دور می‌چرخد (دو تا ۱۲ ساعت). یعنی گرچه روز ۲۴ ساعت است (و یک دور کامل را در ۲۴ ساعت طی می‌کند)، ساعت‌های ما یک دور کامل را در ۱۲ ساعت طی می‌نماید. اگر ساعت ۲۴ ساعته‌ای می‌داشتیم، که دور آن به ۲۴ قسمت مساوی تقسیم شده بود، هر گاه عقربه ساعت‌شمار را رو به خورشید می‌گرفتیم عدد ۱۲ ساعت همیشه جهت جنوب را نشان می‌داد.

این روش وقتی سمت صحیح را نشان می‌دهد، که ساعت مورد نظر درست تنظیم شده باشد. یعنی اگر در بهار و تابستان ساعت‌ها را نسبت به ساعت استاندارد یک ساعت جلو می‌برند، ما باید آن را تصحیح کنیم (ابتدا ساعت‌مان را یک ساعت عقب ببریم سپس روش را اِعمال کنیم. همچنین در همه سطح یک کشور معمولاً ساعت یکسانی وجود دارد، که مثلاً در ایران حدود یک ساعت متغیر است (ایران تقریباً بین دو نصف‌النهار قرار دارد؛ لذا ظهر شرعی در شرق و غرب ایران حدوداً یک ساعت فاصله دارد.) ساعت صحیح هر مکان همان ساعتی است که هنگام ظهر شرعی در آن در طول سال، اطراف ساعت ۱۲ ظهر است. در واقع برای تعیین دقیق جهت‌های جغرافیایی ساعت باید طوری تنظیم باشد که هنگام ظهر شرعی ساعت ۱۲ را نشان دهد.

روش ساعت مچی تا ۲۴ درجه امکان خطا دارد. برای دقت بیشتر باید از آن در عرض جغرافیایی بین ۴۰ و ۶۰ درجه ـ شمالی یا جنوبی ـ استفاده شود؛ هر چند در عرض جغرافیایی ۲۳.۵ تا ۶۶.۵ درجه ـ شمالی یا جنوبیـ نتیجه‌اش قابل قبول است. (البته در نیم‌کرده جنوبی جهت شمال و جنوب برعکس است.)

نکته: هر چه به استوا نزدیک‌تر شویم، از دقت این روش کاسته می‌شود.

اگر مطمئن نیستید کدام طرف شمال است و کدام طرف جنوب، به یاد بیاورید که خورشید از شرق بر می‌خیزد، در غرب می‌نشیند، و در ظهر سمت جنوب است.

توجه کنید که اگر این روش را در هنگام ظهر شرعی (یعنی ساعت ۱۲) اجرا کنیم، جهت عقربه ساعت‌شمار خود به سوی جنوب است. یعنی مانند همان روش «جهت‌یابی با سمت خورشید»، که گفتیم خورشید در ظهر شرعی به سمت جنوب است.

اگر از ساعت دیجیتال استفاده می‌کنید، می‌توانید از شبیه سازی ساعت عقربه‌دار (دور دایره‌ای از ۱ تا ۱۲ بنویسید، و عقربهٔ ساعت‌شمار را هم بکشید) روی یک کاغذ یا روی زمین استفاده کنید.

حتی وقتی هوا آفتابی نیست و خورشید به راحتی دیده نمی‌شود هم گاه سایهٔ خوشید را می‌توان دید (اگر یک چوب‌ (حتی چوب کبریت) را عمود نگه دارید، سایهٔ آن برعکس جهت خورشید می‌افتد) و از این روش استفاده کرد.

در شب

به کمک ماه

در مدت تقریباً ۳۰ روز،‌ ماه از هلال شروع می‌شود و تا روز ۱۳ و ۱۴ و ۱۵ به دایره کامل (بدر) ‌می‌رسد و دوباره به صورت هلال برمی‌گردد و ناپدید می‌شود. با توجه به تغییر شکل ماه و جهت حرکت ماه می‌توان جهت‌های اصلی را پیدا کرد.

قوس ماه

به کمک قوس ماه می‌توان جهت جنوب و به دنبال آن سایر جهات را یافت.

نیمه اول ماه

در نیمه اول ماه قمری تحدب یا برآمدگی ماه (کوثر ماه) به سمت غرب و تقعر ماه به سمت شرق است. با ترسیم یک خط فرضی ماه به صورت حرف p (primary)دیده خواهد شد. چنانچه این خط فرضی را ادامه دهید تا به افق برسد، جهت جنوب مشخص خواهد شد.

     

نیمه دوم ماه

در نیمه دوم ماه قمری شکم یا برآمدگی ماه (کوثر ماه) به سمت شرق و تقعر ماه به سمت غرب است. با ترسیم یک خط فرضی ماه به صورت حرف q (quarter)دیده خواهد شد. چنانچه این خط فرضی را ادامه دهید تا به افق برسد، جهت جنوب مشخص خواهد شد.

    

ماه کامل

مشابه جهت یابی با استفاده سایه در روز، می‌توان با استفاده از سایه تشکیل شده در شب نیز جهت‌یابی نمود.

حالت کلی

خط بین دو تیزی هلال ماه را رسم کرده، امتداد می‌دهیم تا جهت جنوب مشخص شود.

به کمک صور فلکی

با شناخت صور فلکی و استفاده از آنها، می‌توان جهات اصلی را یافت.

ستاره قطبی(Polaris) یا جُدی بهترین و دائمی‌ترین وسیله برای پیدا کردن جهت شمال در نیمکره شمالی است و درصورتی که به طرف این ستاره بایستیم، به طرف شمال جغرافیایی ایستاده‌ایم.

ستاره قطبی، تک ستاره‌ای پر نور است که تا شعاع زیادی اطراف آن، هیچ ستاره پر نور و شاخصی دیده نمی‌شود. این ستاره دقیقاً در امتداد محور زمین قرار داشته و تنها یک درجه با شمال مغناطیسی تفاوت دارد.

دب اکبر (هفت برادران / ملاقه / آبگردان) و دب اصغر

در آسمان به دنبال شکلی ملاقه‌ای بگردید (با کمی تمرین به راحتی می‌توان آن را در میان سایر ستارگان بیابید). پس از پیدا کردن این صورت فلکی، دو ستاره انتهایی آبریز ملاقه را در نظر بگیرید و فاصله آنها را تقریباً ۵ برابر کنید (از سمت آبریز ملاقه). اکنون به ستاره‌ای خواهید رسید که در منطقه خود از سایر ستارگان پر نورتر است. این ستاره، همان ستاره قطبی است و جهت شمال را نشان می دهد.

ذات الکرسی (W)

در آسمان شب، پنج ستاره به گونه‌ای دیده می‌شوند که حرف W (یا M) را در ذهن تداعی می‌کنند. این مجموعه، صورت فلکی ذات الکرسی است. نیمساز زاویه کوچک (زاویه وسط حرف W) را تقریباً ۵ برابر فاصله تا کف حرف W را امتداد می‌دهیم تا به ستاره قطبی برسیم.

خوشه پروین / خوشه انگور

دسته‌ای از ستارگان (حدود ۱۰ تا ۱۵ عدد) به شکل خوشه انگور در کنار یکدیگر دیده می‌شوند که به آنها خوشه پروین گفته می ‌شود. انتهای این خوشه (دُم آن) باریک‌تر است و همواره جهت مشرق را نشان می‌دهد.

ستارگان بادبادکی

حدود ۷ یا ۸ عدد ستاره در آسمان به صورت یک بادبادک (یا علامت ؟) دیده می‌شوند که با نام صورت فلکی بادبادکی نامیده شده‌اند. دنباله این صورت فلکی جهت جنوب را مشخص می‌کند.

    

کهکشان راه شیری

شب هنگام، زمانی که آسمان صاف است؛ قُطری (کمربندی) از نور از شمال شرقی به جنوب غربی کشیده شده است. این توده عظیم و متراکم از ستارگان و سیارک‌ها، به نام کهکشان راه شیری شناخته می‌شود. این مجموعه هرچه به جنوب غربی نزدیک‌تر می‌شود، متراکم‌تر و پر نورتر می‌گردد. در نیمه‌های شب، این قطر نوری به سمت غرب متمایل می‌شود.

صور فلکی دیگر

علاوه بر صور فلکی بیان شده، صور فلکی دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند ما را در یافتن جهات اصلی (بخصوص شمال) کمک نمایند. البته لازم است که از قبل این صور فلکی را شناخته و بتوانیم آنها را در آسمان و در میان انبوه ستارگان دیگر شناسایی کنیم.

  

  

  

صلیب جنوبی

در نیمکره جنوبی می‌توان از ستارگان صلیب جنوبی به منظور مشخص کردن جهات استفاده کرد.

  

عوامل طبیعی

خورشید و باد از جمله عوامل طبیعی هستند که می‌توانند ما را در یافتن جهات کمک کنند. این عوامل بر روی سایر عنصر موچود در طبیعت تاثیر گذاشته که با مشاهده آنها، جهت اصلی مشخص می‌شوند.

درختان

تابش آفتاب بر درختان تاثیرات به سزایی دارد. یکی از این اثرات را می‌توان در تنه درختان مشاهده نمود. چنانچه به تنه بریده شده درختان را نگاه کنیم، تعدادی دوایر هم مرکز مشاهده خواهیم کرد که هر یک نشان دهنده یک سال عمر درخت است. این دوایر در یک سمت به هم نزدیک‌تر و در سمت دیگر از یکدیگر دورتر هستند. سمتی که این دوابر از هم دورتر هستند جهت جنوب را مشخص می‌کند (به علت تابش بیشترآفتاب و رشد بیشتر و بهتر درخت)

در مناطق مرطوب و پر درخت، تنه درختان محل مناسبی برای رشد خزه‌ها است. از آنجایی که خزه‌ها برای رشد نیاز چندانی به نور آفتاب ندارند، بنابراین سمتی که خزه‌ها بهتر رشد کرده و سبزتر هستند، جهت شمال خواهد بود.

چند مورد دیگر:

پوست درختان قدیمی در سمت رو به آفتاب (جنوب) معمولاً نازک‌تر است.

پوسیده بودن یک طرف از اکثر درختان جنگل، جهت شمال را به ما نشان می‌دهد (سمت پوسیده شمال است).

درختان به سمت جنوب بهتر و بیشتر رشد می‌کنند.

به خاطر تابش خورشید، شاخه‌های جنوبی افقی‌تر و شاخه‌های شمال عمودی‌تر هستند.

پوست درختان به سمت شمال تیره‌تر و خشن‌تر است.

زمین اطراف ریشه درختان در سمت جنوب سست‌تر و تو خالی‌تر است.

زمین به سمت شمال سفت‌تر و مرطوب‌تر از زمین سمت جنوبی است.

خزه و گل‌سنگ در سایه بهتر رشد می‌کنند.

خزه در نور آفتاب خرمایی رنگ و در مکان‌های سایه و مرطوب سبز یا طوسی است و عمر بیشتری دارد.

کاکتوس بشکه‌ای به سمت جنوب تمایل دارد.

گلها و گیاهان به سمت جنوب و شرق تمایل دارند.

در نیمکره شمالی، معمولاً درختان برگ زیر در شیب جنوبی می‌رویند.

باد (باد غالب)

• بادها را از جهتی که می‌وزند، نامگذاری می‌کنند مانند باد شمالی که از شمال می‌وزد.
• هر منطقه‌ای باد غالب و برجسته‌ای دارد که در فصل خاص یا گاهی در تمام فصول می‌وزد. باد غالب، باد خاصی است که وزش آن طولانی‌تر بوده و در جهت خاصی می‌وزد.
• باد غالب بر رشد درختان و گیاهان، جهت جمع شدن برف‌های باد آورنده و در جهت علف‌های بلند تأثیرگذار است.
• در هر منطقه‌ای باد غالب ویژگی‌های خاص خود را دارد مثل درجه حرارت، رطوبت و سرعت که در فصول مختلف تغییر می‌کند.

جهت وزش باد غالب در مناطق مختلف به صورت زیر است:

v    نواحی معتدل: از غروب می‌وزد. (در هر دو نیم کره شمالی و جنوبی)

v    نواحی گرمسیری: بین مناطق شمال شرقی و جنوب شرقی جریان دارند.

v    خط استوا: معمولاً از سمت شرق می‌وزد.

در نیم کره شمالی، بادهای شمالی از بادهای جنوبی سردترند.

تأثیرات خاص بادها:

• بادهای صحرایی یا بیابانی: همگی خشک و معمولاً همراه با ابر و باران است.
• نواحی قطبی: اگر دمای باد گرم‌تر از محیط باشد جهت آب را نشان می‌دهد. افت ناگهانی دما بدون تغییر جهت، امکان وجود یک کوه یخی شناور را نشان می‌دهد.
• روی زمین: برای پیدا کردن جهت حرکت مستقیم می‌توان از باد غالب استفاده کرد. باد به همان سمتی که باید بوزد، می‌وزد. بنابراین مواظب هرگونه تغییر دما، رطوبت و قدرتی که باعث تغییر جهت باد شود، باشید.
• در جنگل‌ها: به تغییر جهت ابرها دقت کنید. مخصوصاً ابرهای بلندی که توسط بادهای غالب آورده می‌شوند. با نگاه به نوک درختان می‌توانید جهت باد را تشخیص دهید.

برف و یخ

ü     فرسایش یخ در شیب‌های جنوبی به خاطر سرمای بیشتر در شب و گرمای بیشتر در روز چشمگیرتر است.

ü     در نیمه گرمتر سال، فرسایش در شیب‌های شمالی تپه‌ها نامحسوس‌تر است.

ü     در شیب‌های جنوبی گرمای خورشید بر روی توده‌های برفی، درختان، بوته‌ها و سنگ‌ها سایه‌های جذاب می‌سازد.

ü     بادهای غالب، سطح برف و یخ را پاک می‌کنند.

ü     وقتی که باد قوی گرم قدرت ذوب کردن سریع‌تر برف‌ها را نسبت به خورشید دارد. جهت باد خیلی مهم است. اما ممکن است در تعیین جهت دچار اشتباه شویم.

ü     در دامنه‌های جنوبی، گرمای خورشید، سایه‌های ذوب شده برجای می‌گذارد. سایه‌های ذوب شده درختان و سنگ‌ها بر روی برف انباشته می‌شود. این پدیده بخصوص در بهار دیده می‌شود.

حیوانات / حشرات

• اغلب حیوانات، پرندگان و حشرات لانه‌های خود را خارج از مسیر باد و ایمن می‌سازند.
• در بالای عرض جغرافیایی شمالی، قسمت شرقی تپه‌ها و کوه‌ها بهتر و مناسب‌تر است. می‌توان به راحتی لانه‌های زیرزمینی موش‌ها را زیر کنده‌های مرده درختان پیدا کرد. اینها نشان دهنده جهت شرقی، جنوب شرقی و جنوب هستند.
• دارکوب معمولاً حفره‌هایش را در سمت شرقی درخت حفر می‌کند.
• سنجاب‌ها هم معمولاً در سوراخ‌های سمت شرقی درختان خانه و لانه می‌گزینند.

مورچه‌ها

مورچه‌ها خاک لانه‌ خود را به سمت شرق می‌ریزند تا هنگام روز به عنوان سایه‌بانی برایشان عمل کند. مورچه‌ها خاک را از لانه بیرون می‌ریزند تا ذخیره‌گاه خود را وسیع‌تر کنند و آن را سمت شرق می‌ریزند تا هنگام روز راحت‌تر کار خود را انجام دهند.

مورچه‌های جنوبی، مور، تپه‌ها یا خانه‌های خود را بر روی شیب‌های جنوب شرقی می‌سازند زیرا خورشید در پاییز و زمستان بیشتر به این قسمت‌ها می‌تابد.

مور، تپه‌های خود را نزدیک درختان و صخره‌های جنوبی و جنوب شرقی بنا می‌کنند. تنها مورچه دروگر غرب آمریکایی است که ورودیه مور تپه را در پایین جنوب شرقی و جنوبی می‌سازد.

عنکبوت

عنکبوت‌ها لانه خود را درمقابل باد نمی‌سازند. یک لانه پاره شده و دوباره ساخته شده نشان دهنده این است که باد وزیده شده، باد غالب نبوده است.

عوامل انسانی

بر اساس ساخته‌های دست بشر که قواعد خاصی در آنها رعایت شده است نیز می‌توان جهات را تشخیص داد.

خانه‌های قدیمی

خانه‌های قدیمی که در دهکده‌ها و مناطق متروکه وجود دارند، می‌توانند در جهت‌یابی به ما کمک کنند. سمت شمالی دیوارها در اثر تابش کمتر خورشید و وجود رطوبت در هوا، بیشتر تخریب شده‌اند و قسمت جنوبی خانه‌ها کمتر خراب شده‌اند و سالم‌تر به نظر می‌آیند.

گورستان مسلمانان

سمتی که سنگ سر نصب شده است، طرف غرب است (در ایران).

سرویس‌های بهداشتی

از آنجایی که سرویس‌های بهداشتی در جهتی عمود بر قبله ساخته می‌شود، بنابراین، این جهت شرقی ـ غربی خواهد بود.

روش‌های عجیب

• اگر زنبوری دیدید به حرکت آن دقت کنید. اگر مستقیم پرواز می‌کرد بدانید یا به سمت لانه می‌رود یا به سمت گل. اما اگر در محیطی پروازی رقص مانند به نمایش می‌گذاشت (دور از لانه) در حرکت آن دقیق شوید. زنبورهای در جستجوی گل در حرکات مارپیچی خود برای مدتی به سمت شمال پرواز می‌کنند (چند ثانیه) بعد ناگهان چند دور دور خود می‌چرخند و حرکت نا منظمی را آغاز می‌کنند و بعد از مدتی ناگهان رو به شمال می‌کنند و مدتی مستقیم به سمت شمال می‌روند و این کار را پیاپی انجام می‌دهند.
• روش دیگر از روی شناسایی پرنده‌های مهاجر است. در دشت‌های مرکزی ایران به طور معمول در بهار اکثر پرنده‌ها از جنوب به شمال و در پاییز از شمال به جنوب پرواز می‌کنند (در دسته‌های چند تایی)
• اگر سوسک مصری دیدید که گلوله‌ای از پِهِن خشک را می‌غلتاند و با خود می‌برد؛ اگر دو سوسک بودند بدانید که به سمت غرب می‌روند (در ایران)؛ اما اگر یک سوسک بود ممکن است به هر جهتی برود.
• روش بعدی چشیدن خاک است. اگر توانستید مسیری باقی مانده از یک جریان قدیمی آب مانند نهر یا جوب خشک شده‌ای را در روی یک شیب پیدا کنید (در بیابان). اگر خاک پایین شیب آن شورتر از خاک بالای شیب بود بدانید که شیب به سمت جنوب است (معمولاً رودها از شمال به سمت جنوب جریان دارند). اما اگر شورتر نبود دلیل بر به سمت شمال بودن شیب نیست.
• در شب یک مار صحرایی را دنبال کنید. (بسیار مواظب باشید به آن نزدیک نشوید چون هم خطرناک است و هم اگر نزدیک شوید تغییر جهت داده تا حمله یا فرار کند). اگر اثر مانده بر شن ناشی از حرکت آن که مانند زیگزاگ است نامتقارن بوده و شیب زیگزاگهای یک طرف (راست) از زیگزاگ‌های چپ بیشتر بود بدانید مار به سمت شرق (طلوع آفتاب بعدی) حرکت می‌کرده است. اما اگر زیگزاگ حرکت آن منظم بود، می‌تواند به هر جهتی باشد.

نکته کلی

توجه شود که: بسیاری از این روش‌ها کاملاً دقیق نیستند و صرفاً جهت‌های اصلی را به صورت تقریبی‌ مشخص می‌کنند. برای جهت‌های دقیق باید از قطب‌نما استفاده کرد، و میل مغناطیسی و انحراف مغناطیسی آن را هم در نظر داشت.

آنچه گفته ‌شد، مربوط به نیمکره شمالی است؛ به طور دقیق‌ترمربوط به عرض جغرافیایی ۲۳.۵ تا ۶۶.۵ درجه شمالی.

در نیم‌کره جنوبی در برخی روش‌ها ممکن است جهت شمال و جنوب برعکس آنچه گفته شد، باشد. برخی از روش‌ها را اصلاً نمی‌توان در نیمکره جنوبی اجرا نمود.

علایم حیاتی

شرایطی وجود دارد که شما برای نجات خود ناگزیرید که از ارسال علامتِ درخواست کمک استفاده نمایید تا توسط آن بتوانید فرد یا افرادی را که در دوردست قرار دارند را از وجود خود آگاه سازید. بسته به وضعیت شما و همچنین مواد در دسترس، شما می‌توانید با استفاده از سوت، چراغ قوه یا هدلامپ، آینه، آتش، دود، منور، عینک، سگک کمربند، ته براق قمقمه، شیشه، حتی نوشتن روی زمین و هر روش دیگری اقدام به ارسال سیگنال کمک کنید.

سیگنال کمک (SOS)

SOSکه مخفف Save Our Souls یا Save Our Ship است، بهترین علامت شناخته شده وضعیت بحرانی بین‌المللی است و هر شخصی باید با آن آشنایی داشته باشد. این علامت را می‌توان با هر روش صوتی و بصری منتقل کرد. کدی که برای SOS در نظر گرفته شده است بسیار ساده بوده و عبارت است:

سه علامت کوتاه ؛ سه علامت بلند ؛ سه علامت کوتاه (* * * – – – * * *)

و این ریتم تکرار می‌شود. می‌توانید پیام را سه بار سه بار تکرار کنید. معمولاً ارسال پیام‌های سه تایی اعلام وضعیت بحرانی است. همیشه از قدرت تخیل خود استفاده کنید.

جمع‌بندی

روش‌های مختلفی برای جهت‌یابی وجود دارد که برخی از آنها دقیق یا نسبتاً دقیق هستند و برخی دیگر از دقت چندان برخوردار نیستند.

در روز می‌توان از:

حرکت ظاهری خورشید، سایه اجسام و ساعت؛

در شب می‌توان از:

قوس ماه، سایه اجسام، صور فلکی؛

با عوامل دیگر می‌توان از:

    اثرات خورشید و باد، حیوانات و حشرات، عوامل انسانی

جهات را یافت.

ابتدا از روش‌های دقیق (سماوی)، سپس از روش‌های نیمه دقیق (زمینی) و در آخر از روش‌های کاملاً تقریبی استفاده می‌کنیم.

منابع

شیوه‌های تعیین موقعیت و جهت‌یابی ـ حامد رزاقی ـ ۱۳۸۶

نکته‌های مهم زنده ماندن در طبیعت ـ علی ناکینی ـ ۱۳۹۰

سایت www.wikihow.com

سایت فهرست مرجع کوهنوردان ایرانی (www.koohnavardan.ir)

سایت www.naturalnavigator.com/find-your-way-using

سایت http://ecotour.persianblog.ir

سایت www.theultralightbackpackingsite.com