جهت یابی بدون ابزار در کوهستان

جهت یابی بدون ابزار در کوهستان

گروه کوهنوردی ردپا ـ ارائه دهنده: دارا فاضل

فهرست مطالب

مقدمه

حتماً به این موضوع فکر کرده‌اید که اگر در کوهستان، بیابان، جنگل و یا … گم شوید، چه کار خواهید کرد. مسلماً به این نتیجه رسیده‌اید که باید به روشی راه خود را پیدا کنم تا خود را نجات دهم.

خوشبختانه خالق هستی راه‌های متعددی برای این موضوع در اختیار ما قرار داده است که برخی از آنها در آسمان بالای سرمان قرار دارد و برخی دیگر روی زمین زیر پایمان است. با شناخت دقیق این راه‌ها و آشنایی با این پدیده‌ها و نحوه استفاده از آنها، به راحتی می‌توانیم موقعیت خود را یافته و مسیر خود را به درستی ادامه دهیم.

بنابراین، یكی از اولین چیزهایی كه هر فرد كوهنوردی لازم است بداند، جهت‌یابی در هر شرایطی است.

جهت و سمت

جهات نسبت به وضعيت فرد تغيير نمي‌كند و ثابت است؛ اما سمت‌ها به وضعيت قرار گرفتن شخص نسبت به مكان بستگي دارد و طبیعتاً متغير است.

جهات

جهات ثابتند و در ئاقع نسبت به زمین تعیین می‌شوند.

جهات اصلی (Cardinal Points)

جهات اصلي عبارتند از: شمال (North) ، شرق (East) ، جنوب (South) و غرب (West) .

جهات فرعی (Subcardinal Points)

جهات فرعي عبارتند از: شمال شرقي (NorthEast) ، جنوب شرقي (SouthEast) ، جنوب غربي (SouthWest) و شمال غربي (NorthWest).

جهات کمکی

در برخی مواقع برای دقت بیشتر، جهت‌ها را 22.5 درجه تقسیم می‌کنند (شمال؛ شمال ـ شمال ـ شرق؛ شمال ـ شرق؛شرق ـ شمال ـ شرق؛ شرق؛ شرق ـ جنوب ـ شرق؛ جنوب ـ شرق؛ جنوب ـ جنوب ـ شرق؛ جنوب؛ و …).

و در برخی مواقع خاص و ضروری می‌توان برای دقت بیشتر، جهات را به صورت زیر نیز بیان نمود.

سمت‌ها

همان گونه که گفته شد، سمت‌ها به وضعیت قرارگرفتن وابسته‌اند. بنابراین از وضعیتی به وضعیتی دیگر؛ و یا از شخصی به شخصی دیگر تغییر می‌نمایند.

سمت‌هاي اصلي

سمت‌های اصلي عبارتند از: جلو، راست، عقب و چپ.

سمت‌هاي فرعي

سمت‌های فرعي عبارتند از: راست جلو ، راست عقب، چپ عقب و ‌چپ جلو.

سمت‌های کمکی

برای دقت بیشتر سمت‌ها را بر اساس ساعت‌ها بیان می‌کنند. در این حالت، ساعت 12 جلو (روبرو)، ساعت 3 سمت راست، ساعت 6 سمت عقب (پشت سر) و ساعت 9 سمت چپ می‌باشد.

جهت‌یابی

تعریف

یافتن جهت‌های جغرافیایی را جهت‌یابی گویند.

واضح است كه پيدا كردن جهت به عنوان مبناي ثابت، اهميت دارد و پس از تشخيص جهت است كه سمت‌ها ارزش مي‌يابند.

براي پيدا كردن جهات، يافتن يكي از آنها كافي است و سايرجهت‌ها نسبت به آن سنجيده مي‌شود.

بدون ابزار و وسایل

نداشتن ابزار ناوبری، مانعی در یافتن مسیر نیست به شرط آنکه بدانیم چگونه مسیر خود را از روی محیط اطرافمان پیدا کنیم.

با ابزار و وسایل (نقشه، قطب نما، GPS ، …)

با استفاده از نقشه، قطب نما، GPS و … به راحتی میتوان جهات را مشخص نمود و مسیر صحیح را طی کرد. اما این وسایل همیشه یا در دسترس نیستند و یا به دلایلی قابل استفاده نمیباشند (مثلاً باطری دستگاه GPS تمام شده است).

در روز (به کمک خورشید)

حرکت خورشید از شرق به غرب است؛ و این هم می‌تواند روشی برای یافتن جهت‌های جغرافیایی باشد.

حرکت ظاهری خورشید

خورشید صبح از سمت شرق طلوع می‌کند، و شب در سمت غرب، غروب می‌کند. این مطلب فقط در اولین روز بهار و اولین روز پاییز صحیح است؛ یعنی‌ در اولین روز بهار و اولین روز پاییز خورشید دقیقاً از مشرق طلوع و در مغرب، غروب می‌کند، ولی در زمان‌های دیگر، محل طلوع و غروب خورشید نسبت به مشرق و مغرب مقداری انحراف دارد. در تابستان طلوع و غروب خورشید شمالی‌تر از شرق و غرب است، و در زمستان جنوبی‌تر از شرق و غرب می‌باشد. در اول تابستان و زمستان، محل طلوع و غروب خورشید حداقل حدود ۲۳٫۵ درجه با محل دقیق شرق و غرب فاصله دارد، که این خطا به هیچ وجه قابل چشم پوشی‌ نیست. در واقع از آنجا که موقعیت دقیق خورشید با توجه به فصل و عرض جغرافیایی متغیر است، این روش نسبتاً غیردقیق است. (تنها جایی که خورشید همیشه دقیقاً از مشرق طلوع و در مغرب غروب می‌کند، استواست.)

در نیمکره شمالی زمین، در زمان ظهر شرعی خورشید همیشه دقیقاً در جهت جنوب است و سایه اجسام رو به شمال می‌افتد.ظهر شرعی یا ظهر نجومی در موقعیت جغرافیایی شما، دقیقاً هنگامی است که خورشید به بالاترین نقطه خود در آسمان می‌رسد. در این زمان، سایه شاخص به حداقل خود در روز می‌رسد، و پس از آن دوباره افزایش می‌یابد.

سایه اجسام

برای جهت یابی باید یک شاخص (تکه چوب یا باتوم یا …) را در زمین فرو کرد و انتهای سایه آن را علامت‌گذاری نمود. پس از گذشت 20 تا 30 دقیقه، مجدد انتهای سایه را علامت‌گذاری کرد. اگر پای چپ خود را روی علامت اول و پای راست خود را روی علامت دوم قرار دهید، شمال در روبروی شما قرار دارد.

    

همچنین می‌توان این دو نقطه را به یکدیگر وصل نمود و خط عمود بر آن را ترسیم کرد. در این صورت جهت‌های شمال و جنوب مشخص خواهد شد.

  

ساعت

ساعت مچی معمولی (آنالوگ یا عقربه‌ای) را به حالت افقی طوری در کف دست نگه می‌داریم به طوری که عقربه ساعت شمار آن به سمت خورشید باشد. در این حالت، نیمسازِ زاویه‌ای که عقربهٔ ساعت شمار با عدد ۱۲ ساعت می‌سازد، جهت جنوب را نشان می‌دهد. این زاویه، در واقع زاویهای است که اگر پیش از ظهر هستیم، عقربه ساعت شمار باید حرکت نماید تا به ساعت 12 برسد؛ و اگر بعد از ظهر هستیم، عقربه ساعت شمار از 12 حرکت کرده است تا به محل فعلی رسیده است.

تذکر: هر چه زمان به کار بردن این روش به ظهر شرعی نزدیک‌تر باشد، نتیجه آن دقیق‌تر خواهد بود.

    

دلیل این‌که زاویه بین عقربه ساعت شمار و ۱۲ را نصف می‌کنیم این است که: وقتی خوشید یک بار دور زمین می‌چرخد، ساعت ما دو دور می‌چرخد (دو تا ۱۲ ساعت). یعنی گرچه روز ۲۴ ساعت است (و یک دور کامل را در ۲۴ ساعت طی می‌کند)، ساعت‌های ما یک دور کامل را در ۱۲ ساعت طی می‌نماید. اگر ساعت ۲۴ ساعته‌ای می‌داشتیم، که دور آن به ۲۴ قسمت مساوی تقسیم شده بود، هر گاه عقربه ساعت‌شمار را رو به خورشید می‌گرفتیم عدد ۱۲ ساعت همیشه جهت جنوب را نشان می‌داد.

این روش وقتی سمت صحیح را نشان می‌دهد، که ساعت مورد نظر درست تنظیم شده باشد. یعنی اگر در بهار و تابستان ساعت‌ها را نسبت به ساعت استاندارد یک ساعت جلو می‌برند، ما باید آن را تصحیح کنیم (ابتدا ساعت‌مان را یک ساعت عقب ببریم سپس روش را اِعمال کنیم. همچنین در همه سطح یک کشور معمولاً ساعت یکسانی وجود دارد، که مثلاً در ایران حدود یک ساعت متغیر است (ایران تقریباً بین دو نصف‌النهار قرار دارد؛ لذا ظهر شرعی در شرق و غرب ایران حدوداً یک ساعت فاصله دارد.) ساعت صحیح هر مکان همان ساعتی است که هنگام ظهر شرعی در آن در طول سال، اطراف ساعت ۱۲ ظهر است. در واقع برای تعیین دقیق جهت‌های جغرافیایی ساعت باید طوری تنظیم باشد که هنگام ظهر شرعی ساعت ۱۲ را نشان دهد.

روش ساعت مچی تا ۲۴ درجه امکان خطا دارد. برای دقت بیشتر باید از آن در عرض جغرافیایی بین 40 و 60 درجه ـ شمالی یا جنوبی ـ استفاده شود؛ هر چند در عرض جغرافیایی 23.5 تا 66.5 درجه ـ شمالی یا جنوبیـ نتیجه‌اش قابل قبول است. (البته در نیم‌کرده جنوبی جهت شمال و جنوب برعکس است.)

نکته: هر چه به استوا نزدیک‌تر شویم، از دقت این روش کاسته می‌شود.

اگر مطمئن نیستید کدام طرف شمال است و کدام طرف جنوب، به یاد بیاورید که خورشید از شرق بر می‌خیزد، در غرب می‌نشیند، و در ظهر سمت جنوب است.

توجه کنید که اگر این روش را در هنگام ظهر شرعی (یعنی ساعت ۱۲) اجرا کنیم، جهت عقربه ساعت‌شمار خود به سوی جنوب است. یعنی مانند همان روش «جهت‌یابی با سمت خورشید»، که گفتیم خورشید در ظهر شرعی به سمت جنوب است.

اگر از ساعت دیجیتال استفاده می‌کنید، می‌توانید از شبیه سازی ساعت عقربه‌دار (دور دایره‌ای از ۱ تا ۱۲ بنویسید، و عقربهٔ ساعت‌شمار را هم بکشید) روی یک کاغذ یا روی زمین استفاده کنید.

حتی وقتی هوا آفتابی نیست و خورشید به راحتی دیده نمی‌شود هم گاه سایهٔ خوشید را می‌توان دید (اگر یک چوب‌ (حتی چوب کبریت) را عمود نگه دارید، سایهٔ آن برعکس جهت خورشید می‌افتد) و از این روش استفاده کرد.

در شب

به کمک ماه

در مدت تقریباً 30 روز،‌ ماه از هلال شروع مي‌شود و تا روز 13 و 14 و 15 به دايره كامل (بدر) ‌مي‌رسد و دوباره به صورت هلال برمي‌گردد و ناپديد مي‌شود. با توجه به تغيير شكل ماه و جهت حرکت ماه مي‌توان جهت‌های اصلی را پيدا كرد.

قوس ماه

به کمک قوس ماه می‌توان جهت جنوب و به دنبال آن سایر جهات را یافت.

نیمه اول ماه

در نیمه اول ماه قمری تحدب یا برآمدگی ماه (کوثر ماه) به سمت غرب و تقعر ماه به سمت شرق است. با ترسیم یک خط فرضی ماه به صورت حرف p (primary)دیده خواهد شد. چنانچه این خط فرضی را ادامه دهید تا به افق برسد، جهت جنوب مشخص خواهد شد.

     

نیمه دوم ماه

در نیمه دوم ماه قمری شکم یا برآمدگی ماه (کوثر ماه) به سمت شرق و تقعر ماه به سمت غرب است. با ترسیم یک خط فرضی ماه به صورت حرف q (quarter)دیده خواهد شد. چنانچه این خط فرضی را ادامه دهید تا به افق برسد، جهت جنوب مشخص خواهد شد.

    

ماه کامل

مشابه جهت یابی با استفاده سایه در روز، می‌توان با استفاده از سایه تشکیل شده در شب نیز جهت‌یابی نمود.

حالت کلی

خط بین دو تیزی هلال ماه را رسم کرده، امتداد می‌دهیم تا جهت جنوب مشخص شود.

به کمک صور فلکی

با شناخت صور فلکی و استفاده از آنها، می‌توان جهات اصلی را یافت.

ستاره قطبي(Polaris) يا جُدي بهترين و دائمي‌ترين وسيله براي پيدا كردن جهت شمال در نيمكره شمالي است و درصورتي كه به طرف اين ستاره بايستيم، به طرف شمال جغرافيايي ايستاده‌ايم.

ستاره قطبی، تک ستاره‌ای پر نور است که تا شعاع زیادی اطراف آن، هیچ ستاره پر نور و شاخصی دیده نمی‌شود. این ستاره دقیقاً در امتداد محور زمین قرار داشته و تنها یک درجه با شمال مغناطیسی تفاوت دارد.

دب اکبر (هفت برادران / ملاقه / آبگردان) و دب اصغر

در آسمان به دنبال شکلی ملاقه‌ای بگردید (با کمی تمرین به راحتی می‌توان آن را در میان سایر ستارگان بیابید). پس از پیدا کردن این صورت فلکی، دو ستاره انتهایی آبریز ملاقه را در نظر بگیرید و فاصله آنها را تقریباً 5 برابر کنید (از سمت آبریز ملاقه). اکنون به ستاره‌ای خواهید رسید که در منطقه خود از سایر ستارگان پر نورتر است. این ستاره، همان ستاره قطبی است و جهت شمال را نشان می دهد.

ذات الکرسی (W)

در آسمان شب، پنج ستاره به گونه‌ای دیده می‌شوند که حرف W (یا M) را در ذهن تداعی می‌کنند. این مجموعه، صورت فلکی ذات الکرسی است. نیمساز زاویه کوچک (زاویه وسط حرف W) را تقریباً 5 برابر فاصله تا کف حرف W را امتداد می‌دهیم تا به ستاره قطبی برسیم.

خوشه پروین / خوشه انگور

دسته‌ای از ستارگان (حدود 10 تا 15 عدد) به شکل خوشه انگور در کنار یکدیگر دیده می‌شوند که به آنها خوشه پروین گفته می ‌شود. انتهای این خوشه (دُم آن) باریک‌تر است و همواره جهت مشرق را نشان می‌دهد.

ستارگان بادبادکی

حدود 7 یا 8 عدد ستاره در آسمان به صورت یک بادبادک (یا علامت ؟) دیده می‌شوند که با نام صورت فلکی بادبادکی نامیده شده‌اند. دنباله این صورت فلکی جهت جنوب را مشخص می‌کند.

    

کهکشان راه شیری

شب هنگام، زمانی که آسمان صاف است؛ قُطری (کمربندی) از نور از شمال شرقی به جنوب غربی کشیده شده است. این توده عظیم و متراکم از ستارگان و سیارک‌ها، به نام کهکشان راه شیری شناخته می‌شود. این مجموعه هرچه به جنوب غربی نزدیک‌تر می‌شود، متراکم‌تر و پر نورتر می‌گردد. در نیمه‌های شب، این قطر نوری به سمت غرب متمایل می‌شود.

صور فلکی دیگر

علاوه بر صور فلکی بیان شده، صور فلکی دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند ما را در یافتن جهات اصلی (بخصوص شمال) کمک نمایند. البته لازم است که از قبل این صور فلکی را شناخته و بتوانیم آنها را در آسمان و در میان انبوه ستارگان دیگر شناسایی کنیم.

  

  

  

صلیب جنوبی

در نیمکره جنوبی می‌توان از ستارگان صلیب جنوبی به منظور مشخص کردن جهات استفاده کرد.

  

عوامل طبیعی

خورشید و باد از جمله عوامل طبیعی هستند که می‌توانند ما را در یافتن جهات کمک کنند. این عوامل بر روی سایر عنصر موچود در طبیعت تاثیر گذاشته که با مشاهده آنها، جهت اصلی مشخص می‌شوند.

درختان

تابش آفتاب بر درختان تاثیرات به سزایی دارد. یکی از این اثرات را می‌توان در تنه درختان مشاهده نمود. چنانچه به تنه بریده شده درختان را نگاه کنیم، تعدادی دوایر هم مرکز مشاهده خواهیم کرد که هر یک نشان دهنده یک سال عمر درخت است. این دوایر در یک سمت به هم نزدیک‌تر و در سمت دیگر از یکدیگر دورتر هستند. سمتی که این دوابر از هم دورتر هستند جهت جنوب را مشخص می‌کند (به علت تابش بیشترآفتاب و رشد بیشتر و بهتر درخت)

در مناطق مرطوب و پر درخت، تنه درختان محل مناسبی برای رشد خزه‌ها است. از آنجایی که خزه‌ها برای رشد نیاز چندانی به نور آفتاب ندارند، بنابراین سمتی که خزه‌ها بهتر رشد کرده و سبزتر هستند، جهت شمال خواهد بود.

چند مورد دیگر:

پوست درختان قدیمی در سمت رو به آفتاب (جنوب) معمولاً نازک‌تر است.

پوسیده بودن یک طرف از اکثر درختان جنگل، جهت شمال را به ما نشان می‌دهد (سمت پوسیده شمال است).

درختان به سمت جنوب بهتر و بیشتر رشد می‌کنند.

به خاطر تابش خورشید، شاخه‌های جنوبی افقی‌تر و شاخه‌های شمال عمودی‌تر هستند.

پوست درختان به سمت شمال تیره‌تر و خشن‌تر است.

زمین اطراف ریشه درختان در سمت جنوب سست‌تر و تو خالی‌تر است.

زمین به سمت شمال سفت‌تر و مرطوب‌تر از زمین سمت جنوبی است.

خزه و گل‌سنگ در سایه بهتر رشد می‌کنند.

خزه در نور آفتاب خرمایی رنگ و در مکان‌های سایه و مرطوب سبز یا طوسی است و عمر بیشتری دارد.

کاکتوس بشکه‌ای به سمت جنوب تمایل دارد.

گلها و گیاهان به سمت جنوب و شرق تمایل دارند.

در نیمکره شمالی، معمولاً درختان برگ زیر در شیب جنوبی می‌رویند.

باد (باد غالب)

• بادها را از جهتي که مي‌وزند، نامگذاري مي‌کنند مانند باد شمالي که از شمال می‌وزد.
• هر منطقه‌اي باد غالب و برجسته‌اي دارد که در فصل خاص يا گاهي در تمام فصول مي‌وزد. باد غالب، باد خاصي است که وزش آن طولاني‌تر بوده و در جهت خاصي مي‌وزد.
• باد غالب بر رشد درختان و گياهان، جهت جمع شدن برف‌هاي باد آورنده و در جهت علف‌هاي بلند تأثيرگذار است.
• در هر منطقه‌اي باد غالب ويژگي‌هاي خاص خود را دارد مثل درجه حرارت، رطوبت و سرعت که در فصول مختلف تغيير مي‌کند.

جهت وزش باد غالب در مناطق مختلف به صورت زیر است:

v    نواحي معتدل: از غروب مي‌وزد. (در هر دو نيم کره شمالي و جنوبي)

v    نواحي گرمسيري: بين مناطق شمال شرقي و جنوب شرقي جريان دارند.

v    خط استوا: معمولاً از سمت شرق مي‌وزد.

در نيم کره شمالي، بادهاي شمالي از بادهاي جنوبي سردترند.

تأثيرات خاص بادها:

• بادهاي صحرايي يا بياباني: همگي خشک و معمولاً همراه با ابر و باران است.
• نواحي قطبي: اگر دماي باد گرم‌تر از محيط باشد جهت آب را نشان مي‌دهد. افت ناگهاني دما بدون تغيير جهت، امکان وجود يک کوه يخي شناور را نشان مي‌دهد.
• روي زمين: براي پيدا کردن جهت حرکت مستقيم مي‌توان از باد غالب استفاده کرد. باد به همان سمتي که بايد بوزد، مي‌وزد. بنابراين مواظب هرگونه تغيير دما، رطوبت و قدرتي که باعث تغيير جهت باد شود، باشيد.
• در جنگل‌ها: به تغيير جهت ابرها دقت کنيد. مخصوصاً ابرهاي بلندي که توسط بادهاي غالب آورده مي‌شوند. با نگاه به نوک درختان مي‌توانيد جهت باد را تشخیص دهید.

برف و یخ

ü     فرسايش يخ در شيب‌هاي جنوبي به خاطر سرماي بيشتر در شب و گرماي بيشتر در روز چشمگيرتر است.

ü     در نيمه گرمتر سال، فرسايش در شيب‌هاي شمالي تپه‌ها نامحسوس‌تر است.

ü     در شيب‌هاي جنوبي گرماي خورشيد بر روي توده‌هاي برفي، درختان، بوته‌ها و سنگ‌ها سايه‌هاي جذاب مي‌سازد.

ü     بادهای غالب، سطح برف و يخ را پاک مي‌کنند.

ü     وقتي که باد قوي گرم قدرت ذوب کردن سريع‌تر برف‌ها را نسبت به خورشيد دارد. جهت باد خيلي مهم است. اما ممکن است در تعيين جهت دچار اشتباه شويم.

ü     در دامنه‌هاي جنوبي، گرماي خورشيد، سايه‌هاي ذوب شده برجاي مي‌گذارد. سايه‌هاي ذوب شده درختان و سنگ‌ها بر روي برف انباشته مي‌شود. اين پديده بخصوص در بهار ديده مي‌شود.

حیوانات / حشرات

• اغلب حيوانات، پرندگان و حشرات لانه‌هاي خود را خارج از مسير باد و ايمن مي‌سازند.
• در بالاي عرض جغرافيايي شمالي، قسمت شرقي تپه‌ها و کوه‌ها بهتر و مناسب‌تر است. مي‌توان به راحتي لانه‌هاي زيرزميني موش‌ها را زير کنده‌هاي مرده درختان پيدا کرد. اينها نشان دهنده جهت شرقي، جنوب شرقي و جنوب هستند.
• دارکوب معمولاً حفره‌هایش را در سمت شرقی درخت حفر می‌کند.
• سنجاب‌ها هم معمولاً در سوراخ‌های سمت شرقی درختان خانه و لانه می‌گزینند.

مورچه‌ها

مورچه‌ها خاك لانه‌ خود را به سمت شرق مي‌ريزند تا هنگام روز به عنوان سايه‌باني برايشان عمل كند. مورچه‌ها خاك را از لانه بيرون مي‌ريزند تا ذخيره‌گاه خود را وسيع‌تر كنند و آن را سمت شرق مي‌ريزند تا هنگام روز راحت‌تر كار خود را انجام دهند.

مورچه‌هاي جنوبي، مور، تپه‌ها يا خانه‌هاي خود را بر روي شيب‌هاي جنوب شرقي مي‌سازند زيرا خورشيد در پاييز و زمستان بيشتر به اين قسمت‌ها مي‌تابد.

مور، تپه‌هاي خود را نزديک درختان و صخره‌هاي جنوبي و جنوب شرقي بنا مي‌کنند. تنها مورچه دروگر غرب آمريکايي است که وروديه مور تپه را در پايين جنوب شرقي و جنوبي مي‌سازد.

عنکبوت

عنکبوت‌ها لانه خود را درمقابل باد نمي‌سازند. يک لانه پاره شده و دوباره ساخته شده نشان دهنده اين است که باد وزيده شده، باد غالب نبوده است.

عوامل انسانی

بر اساس ساخته‌های دست بشر که قواعد خاصی در آنها رعایت شده است نیز می‌توان جهات را تشخیص داد.

خانه‌های قدیمی

خانه‌های قدیمی که در دهکده‌ها و مناطق متروکه وجود دارند، می‌توانند در جهت‌یابی به ما کمک کنند. سمت شمالی دیوارها در اثر تابش کمتر خورشید و وجود رطوبت در هوا، بیشتر تخریب شده‌اند و قسمت جنوبی خانه‌ها کمتر خراب شده‌اند و سالم‌تر به نظر می‌آیند.

گورستان مسلمانان

سمتی که سنگ سر نصب شده است، طرف غرب است (در ایران).

سرویس‌های بهداشتی

از آنجایی که سرویس‌های بهداشتی در جهتی عمود بر قبله ساخته می‌شود، بنابراین، این جهت شرقی ـ غربی خواهد بود.

روش‌های عجیب

• اگر زنبوری دیدید به حركت آن دقت كنید. اگر مستقیم پرواز می‌كرد بدانید یا به سمت لانه می‌رود یا به سمت گل. اما اگر در محیطی پروازی رقص مانند به نمایش می‌گذاشت (دور از لانه) در حركت آن دقیق شوید. زنبورهای در جستجوی گل در حركات مارپیچی خود برای مدتی به سمت شمال پرواز می‌كنند (چند ثانیه) بعد ناگهان چند دور دور خود می‌چرخند و حركت نا منظمی را آغاز می‌كنند و بعد از مدتی ناگهان رو به شمال می‌كنند و مدتی مستقیم به سمت شمال می‌روند و این كار را پیاپی انجام می‌دهند.
• روش دیگر از روی شناسایی پرنده‌های مهاجر است. در دشت‌های مركزی ایران به طور معمول در بهار اكثر پرنده‌ها از جنوب به شمال و در پاییز از شمال به جنوب پرواز می‌كنند (در دسته‌های چند تایی)
• اگر سوسك مصری دیدید كه گلوله‌ای از پِهِن خشك را می‌غلتاند و با خود می‌برد؛ اگر دو سوسك بودند بدانید كه به سمت غرب می‌روند (در ایران)؛ اما اگر یك سوسك بود ممكن است به هر جهتی برود.
• روش بعدی چشیدن خاك است. اگر توانستید مسیری باقی مانده از یك جریان قدیمی آب مانند نهر یا جوب خشك شده‌ای را در روی یك شیب پیدا كنید (در بیابان). اگر خاك پایین شیب آن شورتر از خاك بالای شیب بود بدانید كه شیب به سمت جنوب است (معمولاً رودها از شمال به سمت جنوب جریان دارند). اما اگر شورتر نبود دلیل بر به سمت شمال بودن شیب نیست.
• در شب یك مار صحرایی را دنبال كنید. (بسیار مواظب باشید به آن نزدیك نشوید چون هم خطرناك است و هم اگر نزدیك شوید تغییر جهت داده تا حمله یا فرار كند). اگر اثر مانده بر شن ناشی از حركت آن كه مانند زیگزاگ است نامتقارن بوده و شیب زیگزاگهای یك طرف (راست) از زیگزاگ‌های چپ بیشتر بود بدانید مار به سمت شرق (طلوع آفتاب بعدی) حركت می‌كرده است. اما اگر زیگزاگ حركت آن منظم بود، می‌تواند به هر جهتی باشد.

نکته کلی

توجه شود که: بسیاری از این روش‌ها کاملاً دقیق نیستند و صرفاً جهت‌های اصلی را به صورت تقریبی‌ مشخص می‌کنند. برای جهت‌های دقیق باید از قطب‌نما استفاده کرد، و میل مغناطیسی و انحراف مغناطیسی آن را هم در نظر داشت.

آنچه گفته ‌شد، مربوط به نیمکره شمالی است؛ به طور دقیق‌ترمربوط به عرض جغرافیایی 23.5 تا 66.5 درجه شمالی.

در نیم‌کره جنوبی در برخی روش‌ها ممکن است جهت شمال و جنوب برعکس آنچه گفته شد، باشد. برخی از روش‌ها را اصلاً نمی‌توان در نیمکره جنوبی اجرا نمود.

علایم حیاتی

شرايطي وجود دارد كه شما براي نجات خود ناگزيريد كه از ارسال علامتِ درخواست كمك استفاده نماييد تا توسط آن بتوانيد فرد يا افرادي را كه در دوردست قرار دارند را از وجود خود آگاه سازيد. بسته به وضعيت شما و همچنين مواد در دسترس، شما مي‌توانيد با استفاده از سوت، چراغ قوه يا هدلامپ، آينه، آتش، دود، منور، عينك، سگك كمربند، ته براق قمقمه، شيشه، حتی نوشتن روی زمین و هر روش دیگری اقدام به ارسال سيگنال كمك كنيد.

سيگنال كمك (SOS)

SOSکه مخفف Save Our Souls یا Save Our Ship است، بهترين علامت شناخته شده وضعيت بحراني بين‌المللي است و هر شخصي بايد با آن آشنایی داشته باشد. اين علامت را مي‌توان با هر روش صوتي و بصري منتقل كرد. كدي كه براي SOS در نظر گرفته شده است بسیار ساده بوده و عبارت است:

سه علامت كوتاه ؛ سه علامت بلند ؛ سه علامت كوتاه (* * * – – – * * *)

و اين ريتم تكرار مي‌شود. مي‌توانيد پيام را سه بار سه بار تكرار كنيد. معمولاً ارسال پيام‌هاي سه تايي اعلام وضعيت بحراني است. هميشه از قدرت تخيل خود استفاده كنيد.

جمع‌بندی

روش‌های مختلفی برای جهت‌یابی وجود دارد که برخی از آنها دقیق یا نسبتاً دقیق هستند و برخی دیگر از دقت چندان برخوردار نیستند.

در روز می‌توان از:

حرکت ظاهری خورشید، سایه اجسام و ساعت؛

در شب می‌توان از:

قوس ماه، سایه اجسام، صور فلکی؛

با عوامل دیگر می‌توان از:

    اثرات خورشید و باد، حیوانات و حشرات، عوامل انسانی

جهات را یافت.

ابتدا از روش‌های دقیق (سماوی)، سپس از روش‌های نیمه دقیق (زمینی) و در آخر از روش‌های کاملاً تقریبی استفاده می‌کنیم.

منابع

شیوه‌های تعیین موقعیت و جهت‌یابی ـ حامد رزاقی ـ 1386

نكته‌هاي مهم زنده ماندن در طبيعت ـ علي ناكيني ـ 1390

سایت www.wikihow.com

سایت فهرست مرجع کوهنوردان ایرانی (www.koohnavardan.ir)

سایت www.naturalnavigator.com/find-your-way-using

سایت http://ecotour.persianblog.ir

سایت www.theultralightbackpackingsite.com