تاریخچه دوچرخه سواری در ایران و جهان

دوچرخه وسیله نقلیه‌ای است سبک و دارای دو چرخ که به کمک پا زدن حرکت می‌کند. تاریخچه دوچرخه‌سواری به عنوان یک ورزش با تاریخچه خود دوچرخه ، ارتباط کامل دارد.
اولین فرد در تاریخ که سوار بر دوچرخه شد، یک فرانسوی به نام سیوراک (sivrac) بود. سیوراک ، در سال 1690 میلادی دوچرخه‌ای چوبی ساخت که شاخه‌هایی عمودی بر روی چرخهای آن قرار داشت و هر دو چرخ به وسیله یک چوب افق به هم متصل می‌شد. این دستگاه، پنجه رکاب نداشت و حرکت آن به کمک فشار دادن پاها بر روی زمین صورت می‌گرفت. اهالی پاریس، دوچرخه سیوراک را اسب چوبی عنوان داده بودند.
اسب چوبی گرچه تعجب مردم پاریس را برانگیخته بود، چندان مورد استقبال قرار نگرفت و فقط فروشندگان دوره‌گرد بودند که برای حمل بار از آن استفاده می‌کردند.

در سال 1817 در شهر کارلسروهه آلمان شخصی به نام بارون فون دریاس دوچرخه پایی کاملتری ساخت و یک زین کوچک هم بر روی آن قرار داد. دوچرخه‌های فون دریاس به زودی در چند پایتخت اروپایی به مردم معرفی شد و شخصی به نام دنیس جانسون یکی از آنها را با خود به انگلستان برد تا از روی آن بسازد و بفروشد.

دنیس جانسون کلاسهایی برای آموزش فن دوچرخه‌سواری ترتیب داد و با این کار مشتاقان بسیاری برای کالای خود به وجود آورد. به این ترتیب، کار و بار دنیس جانسون به قدری گرفت که دوچرخه‌سواری تبدیل به یکی از تفریحات محبوب و متداول روز شد.

در سال 1818، شخصی به نام بارون ساوربرن در فرانسه دوچرخه‌ای ساخت که دارای چرخ بسیار بزرگی در جلو و چرخ کوچکی در عقب بود. به چرخ جلو این دوچرخه عجیب ، طنابی دایره‌وار (به صورت حلقه) بسته می‌شد که راننده باید آن را با دست می‌کشید تا چرخ جلو به حرکت درآید و دستگاه را به جلو ببرد. چنین کاری فقط از عهده بندبازها و دوچرخه‌ سوارهای بسیار ماهر بر می‌آمد. از روی این دستگاه عده زیادی افتادند و مجروح و مصدوم شدند.
در سال 1834، آهنگری اسکاتلندی به نام مک میلان برای دوچرخه پنجه رکاب اختراع کرد تا دیگر احتیاجی به فشار پا بر روی زمین نباشد. مک میلان دوچرخه خود را به تدریج و طی پنج سال چنان کامل کرد که می‌ توانست تا 22 کیلومتر در ساعت سرعت بگیرد. خود مک میلان نمایشهایی هم برپا می‌کرد تا به مردم ثابت کند که وسیله نقلیه او چه اندازه مطمئن و بی‌خطر است. دوچرخه مک میلان اکنون در موزه لندن نگهداری می‌شود.
در سال 1860 در فرانسه، کارخانه‌داری به نام میشو به دوچرخه علاقمند شد و تصمیم گرفت تغییراتی در آن به وجود بیاورد. برای این کار ، میشو مهندس جوان و مبتکری به نام پی‌یر لالمنت را به استخدام کارخانه خود درآورد.
لالمنت، قسمتهایی از دوچرخه را که قبلاً از جنس چوب بود، با لوله‌های آهنی ساخت و سپس سطح خارجی چرخهای چوبی را با نوارهای لاستیکی پوشانید. در سال 1962 لالمنت دوچرخه‌ای ساخت که دارای رکاب بر روی چرخ جلو بود. وقتی لالمنت به آمریکا مهاجرت کرد، دوچرخه ابداعی خود را هم در آنجا ساخت و به بازار فرستاد. دوچرخه‌های لالمنت در ایالات متحده به بون شیکر معروف شدند.
در سال 1871 در انگلستان دوچرخه‌ای به بازار آمد که کم و بیش شبیه بون‌شیکر بود. این دوچرخه را شخصی به نام جیمز استانلی چنان ساخته بود که چرخی بزرگ در جلو و چرخی کوچک در عقب داشت و با یک پدال که در مرکز چرخ جلو کار گذاشته شده بود، حرکت می‌کرد.
در سال 1873 مهندسی به نام هاردی لاوسون برای نخستین بار زنجیر چرخ را به دوچرخه افزود. این زنجیر به چرخ عقب وصل می‌شد و با گردش آن توسط فشار پا ،‌ دوچرخه به حرکت در می‌آمد. با این همه، چون تایر دوچرخه سنگین بود و از لاستیک توپر ساخته می‌شد،‌سرعت دوچرخه چندان زیاد نبود. اما، در سال 1879 در مرکز چرخها بلبرینگ قرار گرفت و این ابداع که توسط شخصی به نام توماس صورت پذیرفته بود ، بر سرعت دوچرخه بسیار افزود. در سال 1881 یک شرکت سازنده چرخ خیاطی دوچرخه‌هایی تولید کرد که هر دو چرخ جلو و عقب آن به یک اندازه بود. در سال 1889 میلادی دانلپ از تایرهای هوادار برای دوچرخه استفاده کرد. نخستین تایری که دانلپ ساخت ، اکنون در موزه «ادینبورد» در انگلستان نگهداری می‌شود. این تایر پیش از آنکه باز نشسته شود، حدود پنج هزار کیلومتر کار کرده بود. در اواخر سال 1888، گروهبان بلفست برای کمپانی دانلپ لاستیک تویی و رویی دوچرخه را ساخت و از آن تاریخ تاکنون دوچرخه را به صورتی که امروز معمول است می‌سازند. در سال 1896 با شروع نخستین دوره بازیهای المپیک نوین، مسابقات دوچرخه‌سواری به عنوان یک رشته ورزشی مستقل و پرطرفدار در برنامه بازیها گنجانده شد.
نخستین مسابقه دوچرخه‌سواری در سال 1868 در محلی به نام هندون در انگلستان انجام شد. در همین سال یک کارخانه سازنده دوچرخه در فرانسه، مسابقه‌ای نمایشی به مسافت 1200 کیلومتر (دور فرانسه) ترتیب داد تا برای محصولات خود تبلیغ کند.
در سال 1869 نخستین مسابقه بین‌المللی دوچرخه‌سواری در جاده بین دو شهر پاریس و روان برگزار شد. نقطه شروع این مسابقه طاق نصرت در پاریس بود و از میان 323 شرکت کننده در این مسابقه تاریخی، یک انگلیسی به نام جیمز مور به مقام نخست رسید.
در سال 1876، شخصی به نام اف. ال. دادز در دانشگاه کمبریج لندن توانست 25 کیلومتر را در زمانی کمتر از یک ساعت رکاب بزند و نخستین رکورددار سرعت در تاریخ دوچرخه‌سواری باشد.
در این سالها ، دوچرخه‌سواری به صورت یک تفریح همگانی در ایالات متحده درآمده بود و این ورزش و سرگرمی جدید به قدری مورد استقبال مردم قرار گرفته بود که روزهای تعطیل و یکشنبه‌ها به جای حضور در مراسم دعا و نیایش کلیسا ، پیر و جوان سوار بر دوچرخه رهسپار خارج از شهر می‌شدند. نوشته‌اند که کشیش یک کلیسا برای مقابله با این وضع ، سوار بر کالسکه به میان جمع دوچرخه‌سواران می‌رفت و خطاب به آنها با اعتراض می‌گفت: ای غفلت‌زدگان! روی زین دوچرخه نشستن و رکاب زدن، شیوه‌ای درست برای رسیدن به خدا نیست!
در سال 1883، یک آمریکایی به نام کورتیس ، نخستین رکورد دوچرخه‌سواری استقامت را برپا داشت. او به مدت یک شبانه‌روز کامل رکاب زد و در این مدت مسافتی معادل 320 کیلومتر را پیمود. در همان سال ، یک آمریکایی دیگر به نام توماس استیون تصمیم گرفت با دوچرخه خود دنیا را دور بزند. این دوچرخه‌سوار پس از دو سال به وطن خود بازگشت و ادعا کرد که هرجا بر روی کره زمین جاده‌ای بوده ، آن را پیموده است.
در سال 1878، اولین اتحادیه ملی دوچرخه‌سواران در انگلستان تأسیس شد و این اتحادیه ، مقررات خاصی برای مسابقات دوچرخه‌سواری در جاده و پیست برقرار کرد.
در سال 1891، دوچرخه‌ سواری به نام پاگربیل موفق شد 142 ساعت (حدود 6 شبانه‌روز) پیوسته رکاب بزند. این رکوردگیری در مکانی که امروزه مجموعه بسیار بزرگ مدیسون اسکوئرگاردن نیویورک برپا شده است ، صورت گرفت.
در سال 1895، لوتر . اچ . پورتر کتابی منتشر کرد با عنوان «دوچرخه‌سواری برای تندرستی و تفریح». پورتر در کتاب خود خاصیت دوچرخه‌سواری را در کم کردن وزن ، افزایش قدرت بدن و بهبود تنفس شرح داده بود.
پایه‌ های فدراسیون بین‌ المللی دوچرخه‌ سواری، در سال 1900 با تأسیس اتحادیه بین‌ المللی دوچرخه‌ سواری ، ریخته شد. مرکز این اتحادیه در شهر پاریس بود. در حال حاضر فدراسیون بین‌المللی دوچرخه‌سواری که آن را به اختصار فیاک می‌نامند و از طرف کمیته بین‌المللی المپیک نیز به رسمیت شناخته شده است، به کار توسعه ، هدایت و ایجاد مقررات جدید می‌پردازد.
فیاک عضو اصلی اتحادیه بین‌المللی دوچرخه‌سواری نیز هست. مقر فیاک در شهر رم قرار دارد. مشهورترین مسابقات دوچرخه‌سواری جاده در دنیا ، تور دوفرانس است که مسافتی بالغ بر 3500 کیلومتر را در بر می‌گیرد. تور دوفرانس در سال 1903 به ابتکار هانری دگرانژ سردبیر مجله آتو در فرانسه پا گرفت و از آن تاریخ به بعد همه ساله به طور منظم و با شرکت بهترین دوچرخه‌سواران جهان برگزار می‌شود.

تاریخ دوچرخه سواری در ایران
فدراسیون دوچرخه سواری ایران در سال 1326 به ریاست استاد ایزدپناه تشکیل گردید و در زمان اسد بهادر به اوج شکوفائی خود رسید.
دوچرخه سوارانی که آغاز گر مسابقات دوچرخه سواری بوده اند عبارتند از آقاغفار، نادر خانی ، امین سرور، گل طلب ، مزلقانی ، چیذری ، طلاکش و ابراهیمی .

تا انجائیکه اطلاعات به ما اجازه می دهد اولین دوچرخه کوهستان (با مارک مرسیه) را آقای بابک کیانپور در سال 1368 از فرانسه خریداری و وارد ایران نمود و فعالیتهای خود را در این زمینه آغاز نمود. اما از بخت بد دزدی به منزل ایشان دستبرد و وسایل ورزشی از جمله دوچرخه ایشان را به سرقت برد. سال 1370 دومین دوچرخه کوهستانی با مارک MIYATA که توسط شخصی از ژاپن خریداری و وارد ایران گردیده بود توسط علیرضا ژاله خریداری گردید. سومین دوچرخه کوهستانی هم توسط آقای مجید ثقه الاسلامی در تابستان سال 70 با مارک NISIKI وارد ایران گردید.
از همان سال صعود به قله های مرتفع ایران تحت سرپرستی علیرضا ژاله و شرکت آقایان مجید ثقه الاسلامی و علی اکبر ژاله آغاز ، که حاصل این تلاشها منجر به نخستین صعود به قله دماوند (جبهه جنوبی) و برپائی دومین رکورد جهانی این رشته و همچنین صعود قله مرجیکش در منطقه تخت سلیمان گردید. سال 1371 یک تیم 5 نفره متشکل از آقایان علیرضا شهاب ، علی اکبر ژاله ، حمید شالی پور و حمید ساروخانی به سرپرستی علیرضا ژاله موفق گردید اولین صعود به قله سبلان را به انجام برسانند.که این صعود در 2 ماه بعد توسط آقای مجید ثقه الاسلامی تکرار گردید. سال 1372 تیمی متشکل از 8 دوچرخه سوار و دو همراه به اسامی آقایان قربانعلی کلهر ، مجید ثقه الاسلامی ، علیرضا شهاب ، مجید علیمحمدی ، حمید شالی پور ، علی اکبر ژاله ، علیرضا شالی پور ، خسرو دائی و رسول نقوی تحت سرپرستی علیرضا ژاله موفق گردیدند قله علم کوه با ارتفاع 4850 متر را از مسیر حصارچال فتح و از مسیر سیاه سنگها به علم چال و سرچال مراجعت نمایند .
نخستین صعود به قله دماوند از طریق جبهه شمالی و برگشت از جبهه جنوبی دومین برنامه بزرگی بود که توسط آقایان : علیرضا ژاله ، علیرضا شهاب ، مجید علیمحمدی علی اکبر ژاله ، حمید شالی پور و امیر بهشتیان در همین سال به انجام رسید. در سال 71 ضمن واردات دوچرخه بطور پراکنده ، چندین شرکت نیز اقدام به وارد کردن دوچرخه های کوهستان با مارکهای مختلف نمودند. در سال 1372 یکدوره مسابقه کوهستان به همت آقای علیرضا ساروخانی و هیئت دوچرخه سواری با شرکت 85 نفر از شهرهای تهران و کرج و قزوین و کرمانشاه به مسافت 6/5 کیلومتر در شمال قزوین (جاده باراجین – پارک کوه میلدار ) برگزار که در آن علی اکبر کلانتری به مقام اول رسید این مسابقه سرآغاز مسابقات کوهستانی ایران گردید. سال 1373 در پی انتصاب آقای مهندس حاج سید حسین هاشمی به سمت ریاست فدراسیون دوچرخه سواری جمهوری اسلامی ایران و با توجه به برگزاری بازیهای آسیایی (هیروشیما)1994 و اهمیت آن ، نیروهای فدراسیون جهت تشکیل اردوهای آمادگی و تدارکاتی و انتخابی تیم ملی دوچرخه سواری (کورسی) بسیج شدند. در تابستان همین سال فدراسیون کوهنوردی کمیته دوچرخه سواری کوهستانی به ریاست آقای امیرحسین صالحی جم تشکیل گردید و در شهریور همان سال مسئولین این کمیته با همت والای مجید ثقه الاسلامی اقدام به برگزاری یکدوره مسابقه دوچرخه سواری کوهستانی در سه رده سنی : جوانان و بزرگسالان و پیشکسوتان در دو رشته استقامت (کراس کانتری ) و مارپیچ (استالوم) نمودند .
این مسابقات در منطقه البرز مرکزی (دیزین ) و با حضور 140 نفر از علاقه مندان این رشته برگزار گردید ، این مسابقه اولین نوع مسابقات دوچرخه های کوهستان در ایران بودکه برگزار کنندگان آن سعی داشتند به استانداردهای بین المللی خود را نزدیک نمایند. در فصل پائیز هم فدراسیون کوهنوردی دومین مسابقه خود را در منطقه کویر ورامین (قصربهرام ) در رشته استقامت در 3 مرحله و در طی 2 روز برگزار نمود .
با توجه به اینکه تمامی فعالیتهای دوچرخه سواری کوهستانی مربوط به فدراسیون دوچرخه سواری جهانی UCI اداره می شد همچنین استقبال زیادی که از این رشته در جهان صورت پذیرفت ، در مسابقات جهانی رشته 100 کیلومتر تایم تریل حذف و مسابقه دوچرخه سواری کوهستان (استقامت) جایگزین آن گردید . در پی این تصمیم مسابقه سراشیبی (دانهیل ) هم در مسابقات دوچرخه سواری بین المللی دارای جایگاه گردید و اولین دوره مسابقات دوچرخه سواری بین المللی دارای جایگاه گردید و اولین دوره مسابقات دوچرخه سواری کوهستانی قهرمانی آسیا در ژاپن برگزار گردید. فدراسیون دوچرخه سواری نیز پس از بازگشت تیم ملی از هیروشیما و فارغ شدن از مسابقات آسیایی اقدام به تشکیل کمیته دوچرخه سواری کوهستان کشور نمود و علیرضا ژاله را به سمت رئیس کمیته مذکور منصوب نمود. متعاقب این انتصاب ، اعضا کمیته متشکل از آقایان : دکتر محسن محسنین ، دکتر مرتضی موسی خانی ، علی پور مهر ، علیرضا شهاب ، ایرج امیر آخوری توسط علیرضا ژاله به فدراسیون اعلام و از زمستان سال 1373 کار کمیته دوچرخه سواری کوهستان رسما آغاز گردید .

کمیته دوچرخه سواری کوهستان
گردآوردنده:
محمد نیکروش

باشگاه کوهنوردی و صعود های ورزشی ردپا