کوه های البرز

رشته کوهی به طول تقریبی ۸۷۰ کیلومتر که از دره رودخانه ارس در غرب دریای مازندران شروع شده-به موازات سواحل جنوبی دریای مازندران ادامه یافته و در نزدیکیهای علی آباد مازندران در جنوبشرقی دریای مازندران ختم میگردد.  

تقسیمات کوههای البرز:
 
کوههای البرز را می توان به سه گروه البرز شرقی، البرز مرکزی و البرز غربی تقسیم کرد. بعضی از منابع البرز مرکزی را به کوههای بین جاده چالوس و هراز محدود کرده (منطقه ای به طول ۱۰۰ کیلومتر) و همه چیز از غرب جاده چالوس تا رودخانه ارس (منطقه ای به طول ۴۵۰ کیلومتر) را البرز غربی می نامند. قرار دادن کوههایی نامتجانس در چنین منطقه بزرگی کاری نامعقول به نظر می رسد. بهتر آنست که تقسیمات به شرح زیر انجام پذیرند:
 
البرز غربی: از دره رودخانه ارس تا دره سفید رود (جاده قزوین به رشت). طول ۲۲۰ کیلومتر. بلندترین نقطه: آق داغ (سفید کوه) ۳۳۰۳ متر.
البرز مرکزی: از دره سفید رود تا دره فیروزکوه/رود تالار (جاده تهران به قائم شهر). طول ۳۵۰ کیلومتر. بلندترین نقطه: دماوند ۵۶۱۰ متر.
البرز شرقی: از دره فیروز کوه/تالار تا رودخانه چهار کال/نیل آباد (جاده شاهرود به گنبد کاووس). طول ۳۰۰ کیلومتر. بلندترین نقطه: شاهوار ۳۹۴۵ متر.
قله های ۴۰۰۰ متری فقط در البرز مرکزی دیده میشوند.
 
تعریف قله: برای آنکه نقطه ای قله محسوب گردد دو حاصیت آن باید مشحص شود: ۱) ارتفاع از گردنه های اطراف ۲) فاصله از نقاط بلندتر. مثلا قله را می توان به اینصورت تعریف کرد: قله نقطه ایست که
 
۱) حداقل ۵۰ متر از تمامی گردنه های اطراف خود بلندتر باشد.
 
۲) فاصله آن تا نقطه ای بلندتر از حودش بیش از ۲۰۰ متر باشد (در غیر اینصورت قله فرضی ما به قله فرعی نقطه بلندتر تبدیل می گردد).
 
(اعداد ۵۰ و ۲۰۰ متر انتحاب شحصی من می باشند. بهتر آنستکه جامعه کوهنوردی ایران اعداد مناسبی را انتخاب کرده و برای تعیین قله های ایران استاندارد نمایند). متاسفانه چنین اطلاعات توپوگرافیک دقیقی برای کوههای ایران در هیچ منبعی که من با آن آشنا هستم دیده نمیشود. حتی نقشه های سازمان جغرافیایی که بهترین مرجع برای اطلاعات توپوگرافیک می باشند منحنیهای ارتفاعی ۲۰ متری دارند. این بدان معناست که ارتفاع گردنه های اطراف هر قله با حداکثر ۲۰ متر خطا-یعنی ۴۰٪ پنجاه متر برجستگی قله-تعیین میگردند. بدیهیست که این خطای بسیار فاحشی می باشد. به همین لحاظ خوانندگان این متن باید توجه داشته باشند که با وجود آنکه اکثر قله هایی که در اینجا معرفی میشوند احتمالا از قانون ۵۰ و ۲۰۰ متر تبعییت میکنند این امر به هیچ وجه ثابت نشده است.
 
البرز مرکزی:
 
اکثر البرز مرکزی از خط الراسهای موازی و بسیار طولانی که به موازات ساحل دریای مازندران (شرقی-غربی) امتداد یافته اند تشکیل شده است. دره های بسیار عمیقی همچون چالوس هراز شاهرود…شکافهای عمیقی را در میان این خط الراسها پدید آورده اند. دامنه های شمالی البرز مرکزی که به دریای مازندران نزدیک میباشند غالبا تا ارتفاع ۲۳۰۰ متری از جنگلهای انبوه پوشیده شده اند. اگرچه که جنگلهای تنک سرو کوهی در معدودی نقاط همچون دامنه های جنوبی قله سیالان دیده شده اند بقیه دامنه های البرز مرکزی (به غیر از در ته دره ها) عاری از درخت می باشند. علفزارها برفچالها و تعداد قلیلی یخچال ارتفاعات بلندتر البرز مرکزی را پوشش میدهند.
 
قله ۵۶۱۰ متری دماوند بلندترین قله البرز مرکزی (وخاور میانه) میباشد. ارتفاع بسیار زیاد-این قله را از بقیه کوههای البرز متمایز ساخته و آنرا از دهها و یا حتی بیش از صد کیلومتر دورتر قابل رویت مینماید.
 
۴۰۰۰ متری هایی که ۴۰۰۰ متری نیستد!
 
انگشت شماری از قله های البرز مرکزی به غلط در میان کوهنوردان ایران به ۴۰۰۰ متری بودن مشهور شده اند. ارتفاعات اغراق شده و تقریبی که در میان کوهنوردان رایج شده اند با آنچه در نقشه های سازمان جغرافیایی درج شده است متغایرت دارد. البته این امکان وجود دارد که نقشه ها در اشتباه باشند ولی حداقل در مورد قله های خرسنگ کوه و جانستون باید بگویم که ارتفاعات نقشه با اندازه گیریهای GPS   من مطابقت نزدیک داشته اند (اگر ارتفاع این قله ها را با GPS   اندازه گرفته اید لطفا با من تماس بگیرید).
 
نام قله
 ارتفاع غلط
 ارتفاع صحيح
 
میشینه مرگ
 4022
 3990
 
جانستون
 4100
 3962
 
خشه چال
 4180
 3945
 
خرسنگ کوه
 4100
 3930
 
پاشوره
 4010
 3896
 
  ۴۰۰۰ متری های البرز مرکزی در ۷ منطقه به شرح زیر متمرکز شده اند:

الف) کوههای تخت سليمان:

این منطقه پس از قله دماوند بلندبرین قله های البرز مرکزی را در خود جای داده است و تنها منطقه ایستکه ارتفاع قله های آن از ۴۴۰۰ متر تجاوز میکند. بسیاری از قله ها بر ستیغ خط الراسی که بر خلاف اکثر دیگر خط الراسهای البرز مرکزی از شمال به جنوب امتداد می یابد قرار گرفته اند. ارتفاع این خط الراس در مسیری به طول ۱۹ کیلومتر (از جنوب قله لشگرک کوچک تا قله مازی گردن در شمال) در هیچ نقطه ای به پایینتر از ۴۰۰۰ متر نمی افتد. دو شاخه اصلی-یعنی شاخه چالون/سیاه کمان و شاخه هفت خوانها- طول خط الراسهای به هم پیوسته را که تماما بالای ۴۰۰۰ متر هستند را به ۳۰ کیلومتر میرسانند. شاخه های اصلی دیگری همچون شاخه ابیدر/دیوچال شاخه میش چالک/کلوان و شاخه زرین کوه/آلانه سر بعضا بالای ۴۰۰۰ متر می باشند.

نزدیکی کوههای تخت سلیمان به دریای مازندران باعث پدید آمدن دره های بسیار عمیق در شمال-شرق و غرب منطقه شده است. این دره ها اکثرا تا ارتفاع ۲۳۰۰ متری از جنگلهای خزری پوشیده شده اند. در قلب منطقه دره های مرتفع U   شکلی به چشم می خورند که بیانگر فرسایش یخچالی در این کوهها میباشند. در حال حاضر کوههای تخت سلیمان دارای بزرگترین مجموعه از یحچالهای کوهستانی در ایران هستند.

در مورد قله های بالای ۴۰۰۰ متر کوههای تخت سلیمان اغراق زیاد شده است. بعضی از منابع حرف از ۱۶۰ یا حتی ۳۰۰ قله ۴۰۰۰ متری میرنند (البته اگر هر تخته سنگ بزرگی را قله حساب کنیم ۳۰۰ که سهل است بلکه ۳۰۰۰ قله هم می توانیم بشماریم). خوشبحتانه بزرگی و ابهت این منطقه بیش از آن است که احتیاجی به این گزافه گوییها داشته باشد. همانطور که در متن بالا ذکر شد اطلاعات دقیق توپوگرافیک برای تعیین قله هایی که از قانون ۵۰ و ۲۰۰ متر تبعییت میکنند در هیچ منبعی یافت نمیشود. این نکته که حتی نقشه های سازمان جغرافیایی در برخی از نقاط کوههای تخت سلیمان خطاهای عمده ای دارند کار تهیه لیست قله های ۴۰۰۰ متری را دشوارتر می سازد. آنچه در زیر می بینید نتیجه مشاهدات و اندازه گیریهای شخصی من و مرور بیش از هزار عکس که شخصا از منطقه گرفته ام میباشد. تنها خط الراسی که به آن صعود نکرده ام خط الراس ابیدر/دیوچال میباشد. همانطور که در این عکس دیده میشود بر ستیغ این خط الراس پستی و بلندیهای بسیاری وجود دارند. تا بدست آوردن اطلاعات بیشتر فقط از ۴ عدد از این بلندیها به عنوان قله یاد خواهم کرد (از شنیدن نظرات اصلاحی و یا تکمیلی شما در این سایت خوشحال خواهم شد).