مار گزیدگی

1- مبارزه و پیشگیری
مهمترین روش پیشگیری آن است كه تا حدی كه امكان دارد از رفتن به منطقه ای كه مار در آنجا یافت می شود خودداری شود، ولی در صورت الزام می باید چكمه و شلوار بلند پوشید زیرا چنانچه مشاهده شده است 5/4 درصد مارگزیدگیها در ناحیه پا و به خصوص از زانو به پایین اتفاق افتاده است .
در صورت مشاهده و برخورد با مار، باید از جای خود تكان نخورد و در صورت امكان با یك چوب دراز، مار را از خود دور كرد، زیرا هر حركتی ممكن است مار را به وحشت اندازد و برای دفاع از خود به انسان حمله كند.

در صورت تصمیم به فرار، بهتر است دویدن را به صورت زیكزال انجام دهید تا جهت یابی مار دچار اختلال گردد. گاهی با ایجاد دود در مناطق آلوده می توان مارها را فراری داد. در بعضی مناطق، مردم با بسته بندی پیاز در توری و پراكنده كردن آن در بیابانها موجب دور كردن مارها از آن مناطق می شوند. مارها نسبت به نیكوتین حساس هستند و می توان با پاشیدن گرد توتون در اطراف مناطق مسكونی یا چادرها مانع ورود مار به این اماكن شد.

2- درمــان :
برای درمان مار گزیدگی رعایت نكات زیر بسیار ضروری و حیاتی است. در مرحله نخست باید معلوم شود كه گزش، حقیقتاً صورت گرفته است یا خیر. چنانچه دیده شده است در برخی موارد، گزیدگی مار بسیار سطحی بوده و سم وارد بدن مار گزیده نشده است، ولی چنانچه گزیدگی شدید و عمیق باشد و مار نیز از صحنه گریخته باشد و قادر به شناسایی مار (سمی یا غیر سمی) نباشیم پیشنهاد آن است كه :
الف)‌ استراحت مطلق بیمار باید همزمان با گزش :
مانع از حركات اندام گردد؛ چون این اقدام از سرعت انتشار سم در عروق لنفاوی و سیاهرگهای سطحی خواهد كاست .

ب) تأخیر در جذب سم:
به منظور جلوگیری از نفوذ سم به سایر اندامها باید بلافاصله چند سانتیمتر بالای محل گزیدگی را با یك بند (تورنیكه) یا یك نوار پارچه ای پهن بست. باید تأكید شود كه در تورنیكه فقط عروق لنفاوی و برگشت خون سیاهرگها سطحی را مسدود می كند، ولی مانع از جریان خون شریانی نگردد. (به طوری كه انگشت در زیر آن رد شود) در صورتی كه تورنیكه محكم بسته شده باشد، لازم است هر 10 الی 15 دقیقه یك بار حدود 1 دقیقه آن را شل نمود تا جریان عادی خون برقرار گردد. باید تورنیكه به مدت بیش از دو ساعت باقی بماند در این وضعیت باید از تجویز خوراكی الكل كه موجب گشاد شدن عروق می شود خودداری كرد.
سپس باید در محل گزش، شكافی به عمق نیم سانتیمتر و به طول یك سانتیمتر در جهت عمودی بزنیم. در موارد بسیار متعدد دیده شده كه بعد از شكاف محل گزش مار خروج سم در لابلای خونابه به وضوح صورت می گیرد .همچنین بعد از شكاف، لازم است ماساژ خفیفی به طور ملایم از خارج به طرف محل مار گزیدگی داده شود تا حداكثر خونابه و سم موجود خارج گردد .
* توجه:
شكاف دادن موضع و مكیدن محل گزش چنانچه در همان دقایق اول انجام گردد بسیار مفید است. مشروط بر آنكه لثه های شخص مكنده كاملاً سالم بوده و اثری از زخم و یا آلودگیهای دیگر نباشد .
3- سرما درمانی قطعاً ممنوع است :
از لحاظ تئوری به نظر می رسد غوطه ور كردن عضو گزنده شده در یخ موجب تنگ شدن عروق می شود و جلوی انتشار سم را می گیرد ولی این روش، سبب افزایش موضعی نكروز (مرگ بافتها) در منطقه گزش شده به علت تنگ شدن عروق باعث می شود كه مقدار سرم ضد سم كمتر به منطقه گزش برسد .در یك مطالعه مشخص شده كه 75درصد از بچه هایی كه به دنبال مار گزیدگی احتیاج به قطع عضو پیدا كردند، در درمانهای موضعی مورد سرما درمانی قرار گرفته بودند .