دماوند زيبا و كهن

آیا تاکنون به دامنه‌های کوه دماوند رفته‌اید؟طبیعت اطراف این کوه بلند و زیبا را چقدر می‌شناسید؟ آیا به این قله سربلند و همیشه بیدار صعود کرده‌اید؟ آیا می‌دانید دماوند و دامنه‌هایش چه جاذبه‌هایی دارد؟

دماوند، بلندترین قله ایران، یکی از بزرگ‌ترین جاذبه‌های گردشگری ورزشی و طبیعی ایران است که متاسفانه بسیاری از ما از آن بهره نگرفته‌ایم و چه‌بسا فقط در مسیر خود به شمال ایران از کنارش گذشته و به تماشای چند دقیقه‌ای آن اکتفا کرده‌ایم و شاید هم گفته‌ایم ای‌کاش می‌توانستیم آن بالاتر برفراز بام ایران بایستیم و از آنجا اطراف را تماشا کنیم.
کوه دماوند و طبیعت اطرافش می‌تواند جایگاهی مهم در صنعت گردشگری ایران داشته باشد و علاوه بر جذب شمار درخور توجهی از هموطنان، گردشگران زیادی را هم به کشورمان بکشاند؛ اما درباره این کوه، خوب تبلیغ و برنامه‌ریزی نشده است. حتی خود ما خوب نمی‌دانیم که منطقه کوه دماوند چه جاهای دیدنی و رویایی دارد. در این صورت نباید توقع داشته باشیم که دوستداران طبیعت بکر در خارج از کشور، این کوه را خوب و کامل بشناسند.
دماوند، کوهی فقط برای صعود کوهنوردان ورزیده نیست. این کوه را می‌توان در دسترس همگان قرار داد و با فراهم آوردن امکانات و تسهیلات و تبلیغات خوب و گسترده، آن را به یکی از مهم‌ترین مناطق گردشگری ایران و خاورمیانه تبدیل کرد. اگر بخواهیم مقایسه‌ای میان دماوند و کوه فوجی‌یامای ژاپن انجام دهیم، بخوبی به این نتیجه می‌رسیم که دماوند زیباتر و پرشکوه‌تر از فوجی و دسترسی به آن حتی آسان‌تر از این کوه ژاپنی است؛ اما ژاپنی‌ها درباره فوجی چنان تبلیغ و برنامه‌ریزی کرده‌اند که مهم‌ترین جاذبه‌ طبیعی این کشور شده و در این رهگذر درآمد سرشاری کسب کرده‌اند.
● فوجی در دسترس همه
کوه فوجی‌یاما ۳۷۷۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. در حالی که ارتفاع دماوند ۵۶۷۱ متر است؛ بنابراین دماوند با ارتفاعی حدود ۲۰۰۰ متر بیش از فوجی، عظمت بیشتری دارد و به علت همین ارتفاع یخچال‌هایش عظیم و دائمی‌اند. باید رفت و از نزدیک دید که دماوند چه یخچال‌هایی دارد. یخچال‌های دماوند که در عمق همه دره‌های جناح‌های گوناگون آن‌جای دارند، عبارتند از یخار در جناح‌شرقی، عروسک‌ها در جناح شمال شرقی، دوبی سل در جناح شمالی، یخچال شمال غربی، یخچال غربی و یخچال جنوب شرقی. هریک از این یخچال‌ها زیبایی خاص خود را دارند. در این میان، یخچال یخار چنان عظیم و پرشکوه و زیباست که هر کوهنوردی را به شگفت وامی‌دارد. دیواره‌های یخی شگفت‌انگیز، کله‌قندهای یخی چند متری و آبشار یخی‌های چشم‌نواز، همه از طبیعتی بدیع ساخته شده‌اند. از یخچال یخچار می‌توان فیلم‌های مستند تماشایی و کتاب‌های عکس کم‌نظیر تهیه کرد و گوشه‌ای از طبیعت بکر دماوند را به جهانیان شناساند، در حالی که کوه فوجی در حسرت چنین یخچال‌هایی است و ژاپنی‌ها تنها دلخوش به برف و برفچال‌های فراز قله‌اند.
کوه فوجی را ۵ دریاچه احاطه کرده‌اند و دماوند در نزدیکی خود، دریاچه سد لار را دارد که در بهار و تابستان گردشگران را به خود جذب می‌کند، اما هنوز درباره‌اش خوب و گسترده تبلیغ نشده است. درخصوص دریاچه‌های اطراف فوجی باید گفت در نزدیکی آنها مردم زیادی زندگی می‌کنند و وضعیت بکر خود را از دست داده‌اند. کاواگوشی یکی از این دریاچه‌هاست که حدود ۶ کیلومترمربع مساحت دارد و در ارتفاع ۸۳۰ متر از سطح دریا واقع شده است. دریاچه دیگری با مساحت ۵/۶ کیلومتر مربع و عمق میانگین ۱۵ متر در یک سمت دیگر فوجی آرمیده است.
هر هفته البته در ماه‌های تابستان، هزاران نفر برای پیاده‌روی و کوهپیمایی به دامنه‌های فوجی می‌روند.
ژاپنی‌ها زمینه را برای دسترسی همگان به فوجی فراهم کرده‌اند. از ۸ نقطه در شهر توکیو با وسایل نقلیه عمومی برای سفر به فوجی دسترسی دارید. فاصله این کوه تا توکیو حدود ۹۶ کیلومتر است. ۵ ایستگاه اتوبوس در ۵‌‌منطقه توکیو، به طور ثابت خطوط اتوبوسرانی به دامنه‌های فوجی دارند. برای صعود به این کوه‌ ۴ مسیر اصلی وجود دارد که قدیمی‌ترین آنها، مورایاما نام دارد.
● سالی ۲۰۰ هزار صعود
هر سال بیش از ۲۰۰ هزار نفر به کوه فوجی صعود می‌کنند که ۳۰ درصدشان را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند. علاقه‌مندان صعود به فوجی با ثبت‌نام در تورها، حرکت خود را از یکی از ایستگاه‌های پنجگانه اتوبوس شروع می‌کنند. قیمت بلیت اتوبوس براساس طول مسیر تعیین می‌شود. وقتی به پایانه‌ها در دامنه فوجی برسید، آنجا آنقدر امکانات و تسهیلات مهیاست که حتی اگر توانایی کوهپیمایی نداشته باشید، می‌توانید چند ساعتی گردش و استراحت کنید یا به پیاده‌روی در مسیرهای جالب بپردازید و عصر با اتوبوس به محل زندگی خود برگردید.
صعود بر قله براساس آمادگی افراد از ۳ تا ۸ ساعت طول می‌کشد و برای بازگشت از قله تا پایان آن به زمانی بین ۲ تا ۵ ساعت نیاز دارید. مسیر صعود برای کوهپیمایی ۱۰ ایستگاه دارد. ایستگاه پنجم در ارتفاع ۲۳۰۰ متری واقع شده که خیلی‌ها بویژه سالمندان و افرادی با آمادگی جسمانی کم تا این ایستگاه می‌روند و برمی‌گردند؛ البته اگر قصد رفتن با خودروی شخصی یا اتوبوس را تا این ارتفاع داشته باشید، مشکلی وجود ندارد. خیلی‌ها صعود خود را از ایستگاه پنجم آغاز می‌کنند و با کوهروی ساده به قله می‌رسند. در فصل صعود در مسیرهای چهارگانه اصلی، مردم زنجیروار به سمت قله بالا می‌روند.
● از تهران تا دماوند
رفتن به منطقه کوه دماوند از جاده‌های مختلف امکان‌پذیر است. اگر بتوانیم مبدا سفر را مانند سفر به فوجی پایتخت در نظر بگیریم باید برنامه‌های متنوع صعود از تهران تدارک دیده شود. علاقه‌مندان باید در جاده هزار پیش بروند تا به بخش آبگرم لاریجان برسند که این بخش از قله در استان مازندران قرار دارد. کسانی که اولین بار عازم دماوند می‌شوند و تجربه کمتری دارند، به پلور و از آنجا به روستای رینه می‌روند که قرارگاه بزرگی در آنجا برای استراحت کوهنوردان ساخته شده است. رینه مبدا حرکت ما به قله از مسیر جنوبی است که ساده‌ترین و پررفت و آمدترین مسیر دسترسی به قله به حساب می‌آید؛ اما سوال این است آیا چنین امکانی در تهران وجود خواهد داشت که در آینده مانند توکیو برای صعود به دماوند، از تهران چند مبدا اتوبوسرانی احداث کنند و اتوبوس‌ها مسافران را به دماوند ببرند؟ در پاسخ باید ملاحظات زیادی را در نظر گرفت. ابتدا باید درباره معرفی و تبلیغ دماوند خوب و گسترده کار شود و در مردم انگیزه سفر به دماوند ایجاد شود. از آن مهم‌تر، ایجاد امکانات در رینه و دیگر دامنه‌های دماوند برای گردشگران کوهروست. در وضع کنونی در فصل تابستان کسانی که به پای کوه دماوند می روند با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند.
دماوند میتواند جایگاه مهمی در صنعت گردشگری ایران داشته باشد اما درباره این کوه، خوب تبلیغ و برنامه‌ریزی نشده استنکته دیگر این‌که برخلاف فوجی، صعود به دماوند از مسیر جنوبی برای هر کس ممکن نیست. کوه فوجی با ارتفاع بسیار کمتر از دماوند برای کوهروها، مشکلات گوناگون ارتفاع و هوای بسیار سرد را ندارد. صعود به قله‌های زیر ۴ هزار متر مشکلات چندانی را برای مردم عادی ایجاد نمی‌کند و آنها با کمی آمادگی می‌توانند صعود کنند؛ اما کسانی که قصد صعود به قلعه ۵۶۷۱ متری دماوند را دارند، باید مدت‌ها به کوهروی در ارتفاعات بالای ۳۵۰۰ متر بپردازند و بدنشان قادر به هم هوایی با ارتفاع دماوند شود.
● راه‌های جذب گردشگر خارجی
در فصل‌های صعود به قله‌های معروف جهان، شمار کثیری کوهنورد و گردشگر طبیعت برای صعود به این قله‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند و عازم مناطق موردنظر خود می‌شوند. اشاره کردیم ۳۰ درصد از صعود‌کنندگان فوجی را خارجی‌ها تشکیل می‌دهند. اگر برای دماوند هم تبلیغات گسترده شود و تسهیلات و امکانات برای سفر کوهنوردان و کوهروهای خارجی فراهم شود، هر سال هزاران گردشگر به عزم صعود به دماوند به کشورمان می‌آیند که حاصل آن درآمد ارزی خوب و معرفی بهتر دماوند و دیگر جاذبه‌های طبیعی ایران به جهانیان است، زیرا شمار در خور توجهی از کوهنوردان بین‌المللی اقدام به نگارش سفر صعود خود می‌کنند و از این راه کتاب‌های تازه‌ای به طبع آراسته می‌شود. برای پذیرش گردشگران کوهنورد، جا دارد پناهگاه‌های بزرگی در مسیرهای صعود به دماوند احداث شود. پناهگاه‌های موجود قادر به پاسخگویی به نیاز شمار زیادی از کوهنوردان نخواهد بود. در حال حاضر در یال‌های مختلف دماوند، چند پناهگاه وجود دارد که از جمله می‌توان به بارگاه سوم در ارتفاع ۴۱۵۰ متری یال جنوبی، جان‌پناه یال شمالی در ارتفاع ۴۰۰۰ متری، پناهگاه تخت فریدون در ارتفاع ۴۴۰۰ متر یال شمال شرقی و پناهگاه سیمرغ در ارتفاع ۴۰۰۰ متری یال شمال غربی اشاره کرد.
قله دماوند حدود ۶۰ مسیر اصلی و ترکیبی صعود دارد که همین یکی از ویژگی‌های این کوه و برتری‌اش بر فوجی است.
در این میان ۸ مسیر اصلی صعود به قله اهمیت بیشتری دارند، نکته مهم این است که کوهنوردان براساس آمادگی جسمانی، تجربه و مهارت خود می‌توانند مسیرهای ساده تا مشکل را انتخاب کنند. دماوند برای بسیاری از کوهنوردان خارجی جذابیت دارد و آنها این کوه را میشناسند و آرزویشان صعود به‌ آن بویژه از مسیرهای شمالی و شمال شرقی و شمال غربی است.
شاید کم نباشند کوهنوردان بزرگی که درباره دره یخار مطالعه کرده و در رویای مبارزه یا یخ‌های یخار و صعود به قله‌ از این راه باشند، اما یا امکان سفرشان فراهم نیست یا این که نمی‌دانند وقتی به کشورمان بیایند، تسهیلات خوبی در اختیارشان قرار می‌گیرد یا نه، بنابراین فدراسیون کوهنوردی، سازمان تربیت بدنی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید برنامه‌ریزی اصولی و کار تبلیغاتی مجذوب‌کننده را برای جذب گردشگران کوهنورد انجام دهند.
● چشمه‌های آب گرم
جاذبه‌های دماوند فقط به قله زیبا، کاسه برفی بزرگ روی قله و یخچال‌های شگفت‌انگیزش محدود نمی‌شود چشمه‌های آب گرم اطراف دماوند نیز در جذب گردشگر موثرند. درباره این چشمه‌ها خوب تبلیغ نشده و امکانات پذیرایی از گردشگر در مناطقی که این چشمه‌ها قرار دارند، به اندازه کافی نیست. حیف است از این نعمت‌های ارزشمند خدادادی خوب استفاده نشود و با آنها صنعت گردشگری را رونق نداد. عمده‌ترین چشمه‌های آب گرم دماوند عبارتند از آب گرم لاریجان، آب گرم استراباکوه، آب گرم اسک. چشمه‌های معدنی دیگری نیز در قسمت‌های غربی دماوند در محلی به نام سه‌سنگ و دره پنجاب جاری‌اند که چون راه‌های رسیدن به آنها دشوار است، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. هر یک از چشمه‌های آب گرم دماوند، برای رونق گردشگری در منطقه اهمیت دارند. چشمه آب گرم لاریجان هر سال بیشترین مراجعه‌کننده را دارد. حرارت آن در حدود ۶۵ تا ۷۰ درجه سانتی‌گراد است و از چشمه هر دقیقه ۱۰۰۰ لیتر آب بیرون می‌آید.
این چشمه دارای املاح بی‌کربنات منیزیم است و برای استحمام و درمان بیماری‌های پوستی، زخم‌های کهنه، رماتیسم، بیماری‌های مجرای تنفسی و ناراحتی‌های عصبی سودمند است.
آب گرم اسک نیز یکی دیگر از جاذبه‌های کوه دماوند است. این آب گرم در کنار جاده هراز در ۹۰ کیلومتری تهران در روستای آب اسک قرار دارد. این چشمه سرشار از آهک است. این آب از نظر طبی در درمان بیماری‌های معده، انسداد مجاری لنفاوی و رماتیسم موثر است.
● دیدنی‌های تاریخی
کوه دماوند تنها از لحاظ طبیعی مشهور و جذاب نیست، بلکه اطرافش آثار تاریخی متعددی وجود دارد که در شناساندن آنها زیاد کار نشده است. قلعه شونادشت یکی از آنهاست.
این قلعه در جنوب روستای شونادشت واقع شده و از روستاهای بالای لاریجان در قسمت شرقی دره هراز و قلعه دماوند است.
برخی دیگر از آثار تاریخی مهم اطراف دماوند عبارتند از کاروانسرایی قدیمی در داخل دره لار به نام کاروانسرای سفیدآب که بر اثر بی‌توجهی مخروبه شده و تنها قسمت‌هایی از آن باقی مانده است. عمارت خانلرخان در یورت‌خانلر در قسمت جنوب غربی دماوند و قوشخانه یا قوشی‌خانه در شمال قله از دیگر بناهای تاریخی دماوند به شمار می‌آیند. قوشی‌خانه عمارت بزرگی بوده که به مرور زمان از بین رفته و روی آن را خاک گرفته است.
دماوند کوهی است منفرد که تنها از طریق یال شمال غربی، موسوم به یال سرداغ، به سایر ارتفاعات البرز مرکزی متصل می‌شود. در مقایسه با فوجی از آنجا که ارتفاعی بسیار بیشتر دارد و راه‌های دسترسی به آن چندان آسان نیست، نمی‌توان انتظار داشت که در فصل مناسب صعود مانند فوجی هر هفته هزاران صعودکننده داشته باشد.
نکته مهم و تفاوت ویژه در برنامه تورهای صعود فوجی و دماوند در این است که به علت ارتفاع کم فوجی، با یک برنامه یکروزه می‌توان از توکیو به فوجی رفت و صعود کرد و شب به خانه برگشت؛ اما برنامه صعود به دماوند از تهران دست‌کم به ۳ روز وقت نیاز دارد، بنابراین در تهران نمی‌توان مانند توکیو سرویس‌های روزانه اتوبوسرانی به پای دماوند را برقرار کرد. می‌توان راه‌هایی یافت که علاقه‌مندان بسهولت به دماوند دسترسی داشته باشند که یکی از آنها تورهای صعود به این قله با حمایت سازمان گردشگری و نهادهای ورزشی است، ولی پیش از آن باید دماوند، یخچال‌هایش و جلوه‌های طبیعی و تاریخی متعدد و متنوع آن به مردم کشورمان و جهانیان شناسانده شود. امروزه تبلیغات مهم‌ترین راه جذب گردشگر است. در این باره دست‌کم درخصوص دماوند کوتاهی شده است.